Strijd tegen het water in Nederland

Afbeelding 1: Kaart van Nederland als er geen dijken zijn.

Afbeelding 2: Overstroming van de Eem na de watersnoodramp van 1916

De strijd tegen het water in Nederland wordt al vanaf het begin gevoerd. Dit is niet heel verrassend aangezien een groot deel van Nederland onder de zeespiegel ligt. Dit houdt in dat een groot deel van Nederland kans maakt op overstromingen. Er zijn verschillende overstromingen geweest, waarbij veel mensen zijn overleden, denk maar aan de watersnoodramp van 1953. Deze ramp is één van de grootste natuurrampen in de Nederlandse geschiedenis geweest.

Geschiedenis

Vanaf de 11e eeuw werden er terpen en dijken gebouwd om de mensen te beschermen tegen het water. Op de terpen werden in de 11e eeuw de kerken gebouwd, dit om de kerken tegen het water te kunnen beschermen. Rond de terpen werden vaak de dorpjes gebouwd.

Ook werden er polders gemaakt. Dit gebeurde allemaal, omdat de bevolking en de welvaart groeide. Nederland zoals wij het kennen is ontstaan door het bouwen van de dijken en het maken van de polders. Waren er geen dijken gebouwd dan zou Nederland eruit zien zoals op afbeelding 1.

De ramp van 1916

In de Nederlandse geschiedenis zijn er meerdere overstromingen geweest, zo ook in 1916. Van 13 januari op 14 januari 1916 braken op tientallen plekken de dijken. Ook raakten veel dijken beschadigd. Er werd een wet aangenomen de Zuiderzeewet. In deze wet stond dat er dijkversterkingen plaats moesten vinden. Deze moesten in 1926 voltooid zijn. Uiteindelijk werd de Zuiderzee afgesloten met de Afsluitdijk. Het aanleggen van de Afsluitdijk had grote gevolgen voor de visserij in de Zuiderzee. Het water werd namelijk afgesloten van het zoute water en veranderde in zoetwater. Veel vissoorten verdwenen.

Watersnoodramp en Deltawerken

Afbeelding 3: Watersnoodramp 1953

Afbeelding 4: Deltawerken bij de Oosterschelde

De watersnoodramp voltrok zich in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953. 89 dijken breken door die nacht. Er stierven meer dan 1800 mensen door het onverwachte water. Veel dijken waren te zwak of te laag. Dit probleem was al bekend bij de regering. De plannen om maatregelen te nemen lagen al klaar. De afsluitdijk die in 1932 werd geopend was een van die maatregelen. Door de Tweede Wereldoorlog kwam de bescherming tegen het water op een laag pitje te staan. Het had geen prioriteit meer. Het geld voor de bescherming van Nederland werd in 1950 nog minder. Het was belangrijker om het land eerst weer op te bouwen. Echter door de ramp van de 1953, werd er haast gemaakt met de maatregelen en zo kwamen de Deltawerken tot stand. De deltawerken zijn gebouwd om Nederland te beschermen tegen het water van buitenaf, de zee. De ramp die in 1953 gebeurde, mocht nooit meer gebeuren.

Alles langs de kust moest hoger en verstevigd worden. Het water moest buiten Nederland blijven. Er werd na de ramp alleen gedacht aan de veiligheid van de mensen, niet aan waar het water allemaal naar toe moest. Nederland was echt de strijd aan het voeren tegen het water.

Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen

Deze commissie werd in 1965 opgericht om de minister ongevraagd en gevraagd advies te geven rond de veiligheid van de waterkeringen en het onderhoud ervan. Ze moest onderzoeken hoe de situatie was rond de Nederlandse dijken. Een andere taak was om te kijken hoe Nederland tegen overstromingen beschermd kon worden. In 1993 werd een rapport uitgebracht over de staat van de dijken. Er was 1730 km van de 14000 km aan dijken gecontroleerd. Hiervan bleek 156 km niet op orde.

In 2005 is de Technische Adviescommissie overgegaan in het Expertise Netwerk Waterveiligheid. Ook zij geven gevraagd en ongevraagd adviezen aan overheidsinstanties over de waterveiligheid en over de innovatie.

Deltaplan grote rivieren

Het deltaplan grote rivieren werd bedacht om de mensen die in de omgeving van de rivieren woonden te beschermen. Veel dijken moesten worden verstevigd of verhoogd om de stijging van het water aan te kunnen. Het verstevigen en het verhogen van de dijken moest uiterlijk eind 1996 klaar zijn. In totaal werd er over een lijn van 148 kilometer dijken versterkt. Het ging vooral om dijken die 1 keer in de 100 jaar door konden breken.

Klimaatverandering in de toekomst

In de toekomst zal het klimaat alleen maar meer veranderen. Zo zullen de winters natter worden en zullen er meer buien zijn. Ook zal de temperatuur verder stijgen. In de onderstaande tabel staan de cijfers van hoe er in 2000 werd verwacht dat het klimaat in 2050 en 2100 zal zijn.

Klimaat in 2050 & 2100

	Huidig	Minimaal 2050	Minimaal 2100	Midden 2050	Midden 2100	Maximaal 2050	Maximaal 2100
Temperatuur (graden)	10	+0,5%	+1%	+1%	+2%	+2%	+4%
Neerslag per jaar (mm)	700-900	+1,5%	+3%	+3%	+6%	+6%	+12%
Aantal buien		+5%	+10%	+10%	+20%	+20%	+40%
Zeespiegelstijging (cm)	4m	+10 cm	+20 cm	+25 cm	+60 cm	+45 cm	+110 cm

Als je in de tabel hierboven kijkt kan je goed zien dat er grote veranderingen gaan zijn in de toekomst. Dit is iets waar Nederland op voorbereid moet zijn. Over iets meer dan 40 jaar is de zeespiegel 45 cm gestegen. Het land daalt echter ook elke keer een beetje. Hierdoor wordt het verschil tussen zee en land steeds groter. Er zal alleen maar meer water komen wat weg gesluisd moet worden. Ook doordat de temperatuur zal stijgen, zullen bergtoppen in de Alpen gaan smelten. Al dit water zal via bijvoorbeeld de Rijn ons land binnenstromen. Om ervoor te zorgen dat deze rivier het stijgende water aankan, zal er ruimte gemaakt moeten worden.

Klimaatconferentie van Parijs 2015

De klimaatconferentie steunt op de conclusies van het IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change, het wetenschappelijk comité van de Verenigde Naties.

De bedoeling van de conferentie was om een bindende, wereldwijde overeenkomst te sluiten voor het klimaat dat geldt voor alle landen van de wereld. Er werden afspraken gemaakt over de uitstoot van broeikaseffecten, om ervoor te zorgen dat de temperatuur niet verder zal stijgen dan 1,5 tot 2 graden ten opzichte van het pre-industriële tijdperk (1750-1850). Dit is de tijd voordat er industrieën waren. 91 Miljard euro wordt in het klimaatfonds gestopt door de rijke landen van de wereld, dit om de armere landen te ontlasten. Om het aantal broeikassen te verminderen zal er minder gebruikt gemaakt moeten worden van fossiele brandstoffen. Elke vijf jaar zal het klimaatakkoord worden geëvalueerd vanaf 2023. De EU heeft als belangrijkste standpunt dat in 2050 de uitstoot van broeikassen 50% minder is dan in 1990. In 2100 willen ze dit hebben teruggebracht tot nul.

Tegenwoordig

Door het maken van dijken zijn rivieren steeds meer ingeklemd. Wanneer ze buiten hun oevers treden kunnen ze nergens anders heen, dan een bewoond gebied. De dijken zijn steeds hoger geworden, maar het land erachter steeds lager. Hierdoor wordt het niveau verschil steeds groter.

In 1993 en 1995 waren er hoge waterstanden in de rivieren. In de toekomst worden alleen nog maar hogere waterstanden verwacht door de toenemende klimaatverandering. Rivieren moeten meer water gaan afvoeren, daarom kwam er een nieuwe visie op de strijd tegen het water, namelijk ruimte voor de rivieren. Niet alleen verhoogde dijken zouden meer zorgen voor de strijd tegen het water, ook aan andere elementen moet gedacht worden, zoals een verlaging van de rivierbedding.

Volgens oud-minister van Infrastructuur en Milieu Melanie Schultz van Heagen kan slechts 15% van de mensen in de Randstad worden geëvacueerd wanneer de dijken breken. Dit houdt in dat 85% van de mensen voor zichzelf moet zorgen. Om Nederlanders hiervan bewust te maken heeft de regering in 2017 de website www.overstroomik.nl gelanceerd. Op deze site kan je zien of het gebied waar jij woont overstroomt, wanneer de dijken breken.

Gevolgen van een mogelijke doorbraak kunnen zijn:

• Geen water
• Geen elektriciteit
• Geen gas
• Problemen met de riolering
• Grote drukte op de weg
• etc.

Nederland leeft met water

Na de overstromingen in 1993 en 1995 was er enorme economische schade. Niet alleen daarom moest het waterbeleid worden aangepast, ook het veranderende klimaat speelde een grote rol. Er komt meer neerslag in de winter en ook kunnen we vaker extreme neerslag verwachten. Hierdoor werken de traditionele manieren niet meer.

Het doel van de Nederlandse regering werd om de kwantiteit, de hoeveelheid water, te beheersen en de kwaliteit van het water te bewaren. In 2003 wordt er een campagne opgezet om burgers bewust te laten worden van het water: ‘Nederland leeft met water’. Overal komen er folders, reclame en tv spotjes om mensen bewust te maken.[1][2]

In 2006 kwam er een vervolg op de campagne. Echter had deze campagne meer doelen. Zo werd er niet alleen aan de bewustwording van de burgers gewerkt, maar probeerde de regering ook om een grotere steun bij de burgers te krijgen voor de vele maatregelen die genomen moesten worden. Voor sommige maatregelen moesten er huizen gesloopt worden. Verder werden consumenten en organisaties opgeroepen om na te denken over oplossingen voor het toekomstige waterbeheer. De nadruk werd gelegd op de duurzaamheid. Het gaat niet alleen om nu, maar ook over de vele jaren na ons. Het laatste doel van de campagne was om de mensen te wijzen op de mogelijkheden van het water, met andere woorden hoe het ons geld kan opleveren, bijvoorbeeld door het opwekken van elektriciteit.

Ruimte voor de rivieren

Afbeelding 5: Zomer- en winterdijk met uiterwaarden.

Verschillende instanties kwamen begin deze eeuw tot de conclusie dat het waterbeleid verandert moest worden. De Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging gaf aan dat het belangrijk was om de rivieren meer ruimte te geven. Anders komen we straks in een land te wonen waar er muren van 10 meter hoog omheen staan. Rivieren moeten weer de ruimte krijgen die wij ze hebben afgenomen.

Het programma ruimte voor de rivier moet ervoor zorgen dat rivieren meer water naar de zee veilig kunnen afvoeren. Zo moet de hoeveelheid van de Rijn verhoogt worden van 15000m3 naar 16000m3 per seconde. Echter zijn grote delen van de overstromingsvlaktes ingenomen door infrastructuur en bebouwing. Hierdoor kan er minder water worden opgeslagen. De conclusie is dat de rivier meer ruimte moet krijgen. Dit kan gedaan worden door:

• Dijken te verleggen. Uiterwaarden worden op deze manier breder.
• Kribben te verlagen. Kribben stuwen bij hoogwater de rivier op, door ze te verlagen kan het water sneller doorstromen.
• Bedding van de rivier uit te graven. Door het zomerbed te verdiepen, krijgt de rivier meer ruimte.
• Uiterwaarden te verlagen. De rivier krijgt meer ruimte om het water af te voeren.
• Hoogwatergeul. Dit is een bedijkt gebied dat aftakt van een rivier om een deel van het water via een andere route af te voeren.
• Waterberging. Wanneer stormvloedkeringen gesloten zijn terwijl de rivieren veel water afvoeren gebruiken we een waterberging.[3]

Dze maatregelen worden op 30 plekken in Nederland langs rivieren uitgevoerd om ervoor te zorgen dat de waterstand in de rivieren wordt verlaagd.

Zijn de bovenstaande mogelijkheden niet mogelijk, dan worden de traditionele oplossingen gebruikt:

• Dijkverhoging
• Dijkversterking

Er moet worden gelet dat veiligheid en ruimtelijke ordening samengaan in het nieuwe beleid.

Wereld Natuur Fonds

In oktober van 2017 werd door het Wereld Natuur Fonds een rapport gepresenteerd waarin stond dat de natuur een bondgenoot moet worden in de strijd tegen het water. Dit advies was 17 jaar eerder ook al gegeven door de commissie waterbeheer 21e eeuw. Bas Roels van het WNF stelde dat het heel normaal was dat de veiligheid van de burger voorop stond na 1953, maar dat er ook gekeken moet worden naar de inrichting van het land. Veel flora en fauna kan op het moment niet goed meer overleven in de Nederlandse wateren, omdat deze allemaal zijn afgesloten. Ook kan veel water op het moment niet weg, doordat er overal tegels of asfalt liggen.

Volgens het WNF is het belangrijk dat mensen zich er bewust van worden dat ook zij iets kunnen doen tegen het vele water. Denk bijvoorbeeld aan niet je hele tuin betegelen, maar ook ruimte hebben voor gras of grond. Hierdoor kan het water beter wegzakken, wat goed is voor de natuur.

Afbeelding 5: Overstroming na orkaan Katrina in de Verenigde Staten

Nederland internationaal

Vanuit het buitenland wordt er veel naar Nederland gekeken over hoe wij de strijd tegen het water voeren. Nederlandse bedrijven worden bijvoorbeeld ingezet om na een orkaan te kijken hoe de veiligheid van de mensen de volgende keer beter geregeld kan worden. Ook is er een speciaal team opgezet in 2015, Dutch Surge Support. Dit team geeft directe hulp na overstromingen. Zij geven advies wat de beste manier is om mensen snel na een ramp in veiligheid te kunnen brengen.

In Amerika wordt er vaak om advies gevraagd. Echter hebben zij daar een andere visie dan in Nederland. Hier vinden wij dat voorkomen beter is dan genezen. Echter in Amerika genezen ze liever dan dat ze voorkomen. Ze bedenken daar liever hoe ze mensen sneller in veiligheid kunnen brengen na een ramp, terwijl wij hier juist graag een dergelijke ramp willen voorkomen.

Wat is er veranderd?

Het oude waterbeleid stond vooral in het teken van verdedigen en het vechten tegen het water. Het nieuwe waterbeleid is vooral faciliterend. Er is niet meer echt sprake van een strijd tegen het water. We proberen juist om het water de ruimte te geven. Polders zullen weer onder water worden gezet en ook het bebouwen van de uiterwaarden wordt afgeraden. Dit allemaal om het water de ruimte te geven wanneer dit heel hoog komt te staan. Om de zee buiten de deur te houden zal er nog steeds gebruikt gemaakt worden van dijken en het ophogen van de stranden.

Tegenwoordig wanneer een nieuwe woonwijk wordt gebouwd wordt er goed gekeken naar de rol van het water. Zo worden er meer opslagplaatsen voor water gecreëerd. Dit gebeurt ook al in bestaande wijken, bijvoorbeeld onder rotondes. Er wordt onder de rotonde een grote bak gemaakt waar overtollig water kan worden opgeborgen. Verder worden er in wijken meer groene stukken gecreëerd, zodat het regenwater in de grond kan zakken.

Bronnen

Auteur onbekend. (2006). Planologische kernbeslissing ruimte voor de rivier. Geraadpleegd op 12 oktober 2017, van publicaties.minienm.nl/download-bijlage/17361/pkbh1-h5.pdf

Commissie Waterbeheer 21^e eeuw. (2000). Waterbeleid voor de 21^e eeuw. Geef water de ruimte en aandacht die het verdient. Geraadpleegd op 2 november 2017, van https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:102e013a-1357-4087-b9f3-387f877c793f

Compendium voor de Leefomgeving. (2016). Temperatuur in Nederland en mondiaal, 1906 - 2015. Geraadpleegd op 2 november 2017, van http://www.clo.nl/indicatoren/nl0226-temperatuur-mondiaal-en-in-nederland

Compendium voor de Leefomgeving. (2016). Stand zeespiegel langs de Nederlandse kust en mondiaal, 1890-2014. Geraadpleegd op 2 november 2017, van http://www.clo.nl/indicatoren/nl0229-zeespiegelstand-nederland-en-mondiaal

COP21. (2015). What is COP21? Geraadpleegd op 3 november 2017, van https://web.archive.org/web/20151210193406/http://www.cop21.gouv.fr/en/learn/what-is-cop21/

Dylansageprins. (2008, 13 mei). Televisiespot Nederland leeft met water [Videobestand]. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=AYlqqkyZD9Y

Europa Nu. (2015). Klimaatconferentie Parijs 2015 (COP21). Geraadpleegd op 3 november 2017, van https://www.europa-nu.nl/id/vjmhg41ub7pp/klimaatconferentie_parijs_2015_cop21

Expertise Netwerk Waterveiligheid. (2017). Wat is het enw? Geraadpleegd op 5 november 2017, van https://www.enwinfo.nl/index.php/taken/wat-is-het-enw

Kimmelman, M. (2017, 15 juni). In the waterlogged Netherlands, climate change is considered neither a hypothetical nor a drag on the economy. Instead, it’s an opportunity. The New York Times. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.nytimes.com/interactive/2017/06/15/world/europe/climate-change-rotterdam.html?smid=pl-share

Klompmaker, A. (z.d.). 1916: De watersnoodramp die Nederland veranderde. Geraadpleegd op 5 november 2017, van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/1916-de-watersnoodramp-die-nederland-veranderde/

Ministerie van Verkeer en Waterstaat. (1995). Deltaplan Grote Rivieren. Geraadpleegd op 1 november 2017, van publicaties.minienm.nl/download-bijlage/9937/deltaplan-grote-rivieren.pdf

Neeltje Jans. (2017). Deltawerken. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.neeltjejans.nl/deltawerken/

Nieuwsuur. (2017). In de strijd tegen het water moet de natuur juist een bondgenoot zijn.Geraadpleegd op 31 oktober 2017, van https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2200555-in-de-strijd-tegen-het-water-moet-de-natuur-juist-een-bondgenoot-zijn.html

Peters, A., Westerveen, F. (2010). Geowijzer. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers bv.

Rijksoverheid. (2015). Dutch water experts join global disaster team. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.government.nl/latest/news/2015/02/24/dutch-water-experts-join-global-disaster-team

RTL Late Night. (2016, 31 oktober). Wat als de dijken breken? Dit zijn de schokkende gevolgen – RTL LATE NIGHT [Videobestand]. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=_t5m_pQCtfE

Ruimte voor de rivier. (2011, 25 november). Ruimte voor de rivier [Videobestand]. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=S54sX9LwG5I

Stadt, L. van der. (2013) De Zuiderzeeramp. Het Peperhuis Jaarboek 2013. 50-65. Geraadpleegd op 5 november 2017, van http://cultuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=606571

Sterrik. (2009, 3 november). Nederland leeft met water [Videobestand]. Geraadpleegd op 1 november 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=aKmRI0z1T_0