Michail Gorbatsjov

Michail Gorbatsjov (foto 1987)

Michail Sergejevitsj Gorbatsjov (Privolnoje, 2 maart 1931 - Moskou, 30 augustus 2022) was een voormalig Russisch politicus.

Regeringsleider

Nadat hij rechten had gestudeerd werd Gorbatsjov in 1952 lid van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU). Zijn ster rees al snel binnen de partij. In 1980 werd hij lid van het zogeheten politbureau, het hoogste machtsorgaan in de CPSU. De partijtop had inmiddels hoge verwachtingen van Gorbatsjov. Toen na het overlijden van Breznjev de al even bejaarde regeringsleiders Andropov en Tsjernjenko waren gestorven, volgde Gorbatsjov de laatste in 1985 op. Met zijn 54 jaar gold hij tussen het vergrijsde kader van de partij als "jongere". Hij werd gezien als vernieuwer en maakte dat ook waar. Op het moment van zijn aantreden stond de Sovjet-Unie er niet goed voor. Het land was verwikkeld in een slepend conflict in Afghanistan en Amerika had met president Ronald Reagan iemand die de Russen zenuwachtig wist te maken met plannen voor een "Star Wars". De bedoeling daarvan was dat Russische raketten uit de lucht zouden konden worden geschoten, zodat Amerika niet meer bang hoefde te zijn voor Russische atoombommen. Een ander probleem was de jarenlange onrust in Polen. Die werd aangewakkerd doordat in 1978 een Poolse paus werd gekozen. Dat was paus Johannes Paulus II. Het Poolse volk riep steeds om vrijheid en solidariteit. Juist arbeiders voerden oppositie tegen de communisten, terwijl de Sovjet-Unie was bedoeld als een arbeidersstaat.

Glasnost en perestrojka

Al snel introduceerde Gorbatsjov de "perestrojka" (hervorming). Het systeem was verouderd en moest vernieuwd worden. De hervorming ging moeizaam, waardoor hij mensen de mogelijkheid gaf voor meer openheid (glasnost). Een nieuwe tijd leek aanstaande. Gorbatsjov bekritiseerde de politiek van de CPSU in de afgelopen decennia. Hij erkende dat de massamoord op Poolse officieren in de Tweede Wereldoorlog in het plaatsje Katyn niet door de Duitsers, zoals altijd was beweerd, maar door de Russen zelf was gepleegd. En hij trok de Russische troepen uit Afghanistan terug, die daar het communistische regime in het zadel hielden. Ook zorgde hij voor eerherstel van de slachtoffers van de Stalinistische "zuiveringen".

Buitenlandse politiek en de val van de muur in Berlijn

In december 1988 hield Gorbatsjov een toespraak bij de VN in New York, waarin hij een ontwapening voorstelde. Dat was nieuw, omdat daarvoor de leiders van Amerika en de Sovjet-Unie alleen maar de groei van de bewapening af wilden remmen. Hij wilde ook dat de landen van het Warschaupact hun economie zouden hervormen (perestrojka). Polen werd een verboden land voor de Oost-Duitsers vanwege de revolutionaire sfeer die er heerste. In Hongarije werden delen van het IJzeren Gordijn doorgeknipt, waardoor Oost-Duitsers naar het Westen vluchtten. Na jarenlange stakingen in Polen, begon men in Oost-Duitsland ook te demonstreren voor meer vrijheid. De demonstraties, begonnen in de Nicolai Kerk in Leipzig, groeiden in 3 maanden uit tot massale betogingen. Na een verspreking van een communistische vertegenwoordiger, stonden Oost-Berlijners aan de uitgang van muur en eisten dat ze erdoor mochten. Na enkele uren lieten de totaal verraste grenswachten de bomen omhoog gaan. Het einde van de andere communistische regimes in de Oostbloklanden was nog maar een kwestie van tijd. Het luidde het einde van de Koude Oorlog in en maakte de Duitse hereniging mogelijk. Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur. Gorbatsjov heeft steeds geweigerd om geweld te gebruiken, iets wat zijn voorgangers wel steeds hebben gedaan.

De staatsgreep

Maar in de Sovjet-Unie zelf was niet iedereen gelukkig met de hervormingspolitiek van "Gorbi", zoals hij inmiddels liefkozend in het Westen werd genoemd. De "apparatsjiks", de gestaalde kaders van de CPSU, voelden er niets voor afstand van de macht te doen. Ze probeerden voortdurend de door Gorbatsjov ingezette koerswijziging te blokkeren. In augustus 1991 pleegden enkelen van hen, samen met een aantal officieren, een staatsgreep terwijl Gorbatsjov op de Krim op vakantie was. Daar werd hij in zijn vakantiehuis opgesloten. De nieuwgekozen president van deelrepubliek Rusland, Boris Jeltsin, wist de coupplegers uit te schakelen, maar nam daarna zelf de macht over. Dit had echter tot gevolg dat de hele Sovjet-Unie uiteen viel. De ene na de andere deelrepubliek verklaarde zich onafhankelijk.

Gorbatsjov treedt af

Gorbatsjov werd op 25 december 1991 gedwongen af te treden als president (een nieuw ingestelde functie die hij sinds een jaar bekleedde). De Sovjet-Unie was daarmee ook officieel verleden tijd. Dat gold ook voor de populariteit van Gorbatsjov in Rusland zelf. In 1996 deed hij mee aan de Russische presidentsverkiezingen, maar haalde nog geen 1% van de stemmen.

In 1990 ontving Gorbatsjov de Nobelprijs voor de Vrede.

Videoclip

• De val van de muur in Berlijn en de invloed van paus Johannes Paulus II

Meer informatie

• Beknopte biografie van Gorbatsjov (Historiek)
• Gorbachev. Heaven: Hoe Gorbatsjov van het toneel verdween (VPRO)