Oedipus

Oedipus is een figuur en mythe uit de Griekse mythologie. Hij werd door de Oude Grieken als tragische held gezien. Oedipus was koning van Thebe, een stadstaat in Griekenland. Hij was de zoon van koning Laios en Iocaste. Na zijn geboorte brachten zij hem naar de bergen. Volgens een orakel (voorspelling) zou Oedipus namelijk zijn vader vermoorden en vervolgens kinderen hebben met zijn moeder. Uiteindelijk kwam deze voorspelling uit.

De mythe van Oedipus is een van de bekendste Griekse mythes. In de mythe spelen menselijke fouten en het noodlot een grote rol. De Griekse toneelschrijver Sophocles schreef drie toneelstukken over deze mythe.

De mythe

Oedipus in Korinthe

Oedipus werd geboren als zoon van Laios, koning van Thebe, en zijn vrouw, Iocaste. Al snel na zijn geboorte krijgen zij een voorspelling van het Orakel van Delphi. In het Oude Griekenland geloofde men namelijk dat de goden die toekomst konden zien. Ook sommige mensen hadden deze gave. Zij werden zieners (helderzienden) genoemd. Ook waren er orakels waren toekomstvoorspellingen vandaan kwamen. Volgens het orakel zou de zoon van Laios op een dag zijn vader vermoorden en vervolgens kinderen hebben met zijn eigen moeder.

Laois en Iocaste wilden voorkomen dat het orakel zou uitkomen. Ze gaven hun pasgeboren kind aan een herder. Deze bracht het naar de bergen, waar hij het achterliet. Het idee was dat het kind hier zou sterven. Daardoor zou het orakel nooit uitkomen. De herder kon het echter niet over zijn hart verkrijgen om de baby achter te laten. Hij gaf de baby aan een andere herder. Deze bracht het kind naar de stad Korinthe.

Korinthe werd bestuurd door koning Polybus en zijn vrouw Periboea (of Merope). Zij konden samen geen kinderen krijgen. De herder gaf het kind aan het paar, zodat zij een zoon hadden. Het paar beschouwde het kind als hun eigen zoon en noemden het Oedipus. Oedipus groeide op in Korinthe. Toch vertelden zijn ouders hem nooit dat hij geadopteerd was.

Oedipus naar Thebe

Oedipus en de sfinx

Na enkele jaren krijgt Oedipus ook een orakel: Op een dag zal hij zijn vader vermoorden en kinderen krijgen met zijn moeder. Oedipus is zo bang voor dit orakel dat hij besluit om Korinthe te verlaten. Als hij niet bij zijn ouders in de buurt is, zal de voorspelling nooit kunnen uitkomen. Hij gaat de streek Fokis, waar hij een reiziger met zijn bemanning tegenkomt. De heraut (soort van bewaker) van de reiziger duwt Oedipus hardhandig opzij. Oedipus besluit terug te slaan. Hierdoor ontstaat een gevecht. De reiziger en bijna al zijn personeel worden door Oedipus vermoord. Slechts één dienstbode kan ontsnappen.

Oedipus realiseert zich echter niet dat de reiziger, koning Laios (oftewel zijn vader) is. Ook werd niemand in Thebe dat Oedipus de koning vermoord heeft. Ze weten alleen dat hij gestorven is door een vreemde.

Even later komt Oedipus in Thebe aan. Na de dood van koning Laios zijn er grote problemen ontstaan. De stad wordt geteisterd door een sfinx. In de Griekse mythologie is een sfinx een wezen met het lichaam van een katachtig wezen, de vleugels van een vogel en het hoofd van een vrouw. Een sfinx stelt altijd cryptische raadsels en kan alleen verslaan worden als je deze oplost. Als je het foute antwoord geeft, wordt je door de sfinx opgegeten. De sfinx van Thebe vroeg Oedipus het volgende raadsel:

Wat heeft 's morgens vier benen, 's middags twee en 's avonds drie?

Oedipus was erg slim en wist het antwoord. Het is natuurlijk "de mens". Met de morgen worden de eerste levensjaren bedoeld. Een mens is dan nog een baby en loopt op handen en voeten (dus vier benen). Met de middag worden de jaren bedoeld waarin de mens zelfstandig kan lopen (op twee benen). Met de avond worden de laatste levensjaren bedoeld. De mens is dan slecht ter been en heeft een wandelstok (een derde been) nodig als steun.

Koning van Thebe

Oedipus versloeg hierdoor de sfinx. De inwoners van Thebe onthaalden hem als held en kroonden hem tot koning. Ook mocht hij trouwen met de vrouw van de vermoorde koning Laios, Iocaste. Iocaste wist niet dat Oedipus haar zoon was en Oedipus wist niet dat zij zijn moeder was. Oedipus was een goede koning. Hij wist Thebe herop te bouwen en de stad kwam tot bloei. Dit maakte Oedipus ook erg geliefd. Oedipus en Iocaste kregen samen vier kinderen: de zoons Polynices en Eteocles en de dochters Ismene en Antigone.

Ongeveer tien jaar gaan voorbij en de stad krijgt een nieuw probleem: de pest breekt. De inwoners van Thebe vragen Oedipus om te helpen. Oedipus schakelt daarom het orakel van Delphi in. Zij komen met de volgende voorspelling: De pest van Thebe zal ophouden als de moordenaar van koning Laios bekend is. Oedipus gaat direct aan de slag. Hij vraagt de blinde ziener Terisius om raad. Terisius vertelt aan Oedipus dat hij de moordenaar is. Oedipus vindt dit belachelijk en wil Terisius zelfs opsluiten. Hij denkt dat Creon, de broer van Iocaste, zijn troon wil afpakken.

Kort hierna komt een bode uit Korinthe. Hij vertelt dat koning Polybus overleden is door ziekte en ouderdom. Oedipus denkt dat het orakel hierdoor niet is uitgekomen. Zijn vader is immers niet door zijn hand vermoord. De inwoners van Korinthe bieden hem de kroon aan, maar hij weigert terug te keren zolang zijn moeder nog leeft. Het tweede deel van de voorspelling zou nog steeds kunnen uitkomen. Oedipus ontdekt echter van de bode dat Polybus en Periboea niet zijn echte ouders zijn. Hij is in de bergen van Thebe gevonden en vervolgens geadopteerd. Iocaste wordt hierdoor erg bang, aangezien zij haar zoon daar had achtergelaten. De herder die Iocaste jaren geleden gestuurd had bevestigd het verhaal. Ook heeft Oedipus dezelfde littekens op zijn voeten als haar zoon.

Hierdoor blijkt dat het orakel al jaren geleden is uitgekomen: Oedipus vermoordde koning Laios (zijn vader) en had kinderen met Iocaste (zijn moeder). Al deze tijd probeerde zijn noodlot te vermijden, maar hij was blind voor de waarheid. Iocaste is zo beschaamd dat zij zelfmoord pleegt. Oedipus krabt uit schaamte zijn eigen ogen uit en wordt blind. Vervolgens wordt hij verbannen uit Thebe met Antigone als zijn begeleidster. Het bestuur van de stad wordt overgelaten aan Creon (als regent).

Oedipus als ziener

Na zijn verbanning komt Oedipus aan op een heiligdom in Colonus. Hij is volledig blind, maar heeft de gave om te toekomst te zien. Hierdoor kan hij voorspellingen doen. De inwoners van Colonus willen hem eerst weghebben, maar de koning van Athene besluit dat hij mag blijven. Oedipus krijgt burgerschap en de inwoners moeten hem beschermen. Later komt zijn andere dochter, Ismene, hem opzoeken.

In Thebe dreigt ondertussen oorlog uit te breken. Oedipus's zonen, Polynices en Eteocles, hebben ruzie over de troon. Polynices werd gekroond als koning, maar Eteocles heeft de troon in zijn afwezigheid veroverd. De stad is nu op het punt van oorlog. Beide broers proberen hun legers samen te stellen. Polynices vraagt zijn vader om advies, maar hij voelt zich gebruikt. Volgens een orakel zal Oedipus sterven te Colonus. Zijn lichaam zal geluk geven aan het land waar hij begraven wordt. Hierdoor willen zijn zoons hem gebruiken om de oorlog te winnen. Enkel zijn dochters zijn goed voor hem geweest; zijn zoons niet. Oedipus doet de voorspelling dat beide broers tijdens de oorlog zullen sterven. Hiermee vervloekt hij zijn eigen zoons.

Kort na deze voorspelling overlijdt Oedipus tijdens een storm. Zijn lichaam wordt vervolgens begraven in Colonus en niemand mag bij zijn graf komen.

Na zijn dood

Oedipus' voorspelling komt uit: Polynices en Eteocles komen beide om tijdens de oorlog. Antigone probeert haar broers te stoppen, maar dit lukt niet. Vervolgens gaat de troon over op Creon. De mythe gaat vervolgens verder onder zijn heerschappij.