Plasticsoep

De plasticsoep is een grote verzameling zee afval dat in de oceaan rond zweeft. Deze verzameling zee afval wordt steeds groter waardoor steeds meer plastic wordt meegevoerd door de stroming. De naam plasticsoep is bedacht door oceanograaf Charles Moore. Een oceanograaf is iemand die onderzoek doet naar verschijnselen in de oceaan. Toen Charles Moore in 1997 met zijn boot van Hawaï naar Zuid-Californië zeilde, zag hij telkens stukken plastic drijven langs zijn boot. Het leek wel alsof er daar veel meer plastic dreef dan op andere plekken in de oceaan. Toen hij laten terugkeerde om onderzoek te doen wist hij nog niet dat hij een van ’s werelds grootste milieurampen had ontdekt. Dat plastic bleek niet alleen te drijven, maar ook te zweven in het water. En het ging niet alleen om grote stukken, maar vooral om uiteengevallen stukjes plastic. Moore heeft dit verschijnsel toen de "plastic soup" genoemd. De plasticsoep wordt ook wel kunstarchipel of drijvende vuilnisbelt genoemd, maar dat klopt eigenlijk niet. Het grootste gedeelte van het plastic zinkt of zweeft in het water. Niet alleen grote stukken plastic, zoals flessen, visnetten of vaten, zweven in deze soep, maar ook juist hele kleine deeltjes plastic, de microplastics drijven en zweven in het water. Hoe groot de plasticsoep precies is, is nog niet precies bekend. Onderzoekers denken dat de soep ongeveer 34 keer zo groot is als de oppervlakte van Nederland (41.528 km2).

Afval uit de zee

Plastic

Plastic bestaat uit koolstof (C), waterstof(h), stikstof (N) en zuurstof(O). Het is een vorm van kunststof en de grondstof voor de meeste kunststoffen is aardolie en gel In een olieraffinaderij worden er veel schadelijke stoffen uitgehaald die niet in plastic thuishoren. Na de oliescheiding ontstaat Nafta en daar wordt plastic van gemaakt. Om plastic zacht of stevig te maken, of een bepaalde kleur te geven kunnen ze in de fabriek ingrediënten toevoegen die daarvoor zorgen.

Plastic als verpakkingsmateriaal

Het is algemeen bekend dat er steeds meer wordt gemaakt. Dit komt omdat plastic zo goedkoop en handig is, maar hierdoor komt er dus steeds meer plastic bij. Vaak wordt er slecht omgegaan met het plastic afval. Hierdoor gaat het rondzwerven en komt plastic uiteindelijk in de oceaan terecht waar het bijdraagt aan de plasticsoep. Toen we in 1950 voor het eerst begonnen met het maken van plastic was de wereldwijde productie van plastic 1,5 miljard kilo per jaar. In 2015 was dit gestegen naar 400 miljard kilo. Als de plasticproductie de komende jaren zo door zal groeien, zal er rond 2050 meer dan 1200 miljard kilo plastic jaarlijks bijkomen. Dit komt door de korte gebruiksduur van plastic. 40% van al het plastic is namelijk gemaakt voor eenmalig gebruik, maar de levensduur van plastic is vele malen hoger. Denk hierbij aan plastic bekers die er 50 jaar over doet om af te breken in microplastics, plastic rietjes (200 jaar), plastic bestek en wegwerpflesjes (450 jaar) of de plastic deksel op de drankbekers van bijvoorbeeld de McDonalds (1000 jaar). Voordelen van het eenmalig gebruik van plastic is dat het voedsel langer vers blijft en het beschadigt minder snel. Daardoor wordt het eten minder snel weggegooid en dat is weer goed voor het milieu. Nadelen ervan zijn dat het verpakkingsmateriaal meteen na gebruik wordt weggegooid, waardoor er heel veel plastic afval is. Ook wordt plastic niet door de natuur zelf opgeruimd, het is niet biologisch afbreekbaar. Er blijven altijd plastic deeltjes (microplastics) over.

Op de lijst van landen die voor de meeste plastic afval zorgen, staan de Verenigde Staten bovenaan, gevolgd door alle Europese landen tezamen en India (3) en China (4).

Microplastic in tandpasta

Producenten van plastic

Producenten zijn mensen of bedrijven die spullen maken. Je hebt dus ook plastic producenten. In Nederland zijn er veel verschillende bedrijven die plastic maken. Denk aan de makers van plastic tasjes, snoeppapiertjes, vleesverpakkingen en nog veel meer. Plastic wordt geproduceerd om het leven 'makkelijker' te maken. Het is bijvoorbeeld makkelijker om al je boodschappen in een tas mee te dragen dan alles los. Tegenwoordig is plastic niet meer weg te denken uit ons leven.

Plastic is een kunststof, het komt niet in de natuur voor maar wordt door mensen gemaakt. Plastic is gemaakt van veel moleculen, kleine deeltjes, en dat heet synthetisch. Plastic wordt gemaakt van olie uit de grond. Uit de olie worden eerst alle stoffen gehaald die niet nodig zijn en die schadelijk zijn voor mensen. Hieruit ontstaat Nafta, de stof waar we plastic van maken. Nafta wordt eerst verwarmd tot wel 900 graden Celsius en dan wordt het gevormd.

Consumenten van plastic

Naast producenten (makers) heb je ook consumenten (gebruikers). De consumenten van plastic zijn de mensen die plastic gebruiken op wat voor manier dan ook. Zelf ben jij hoogstwaarschijnlijk ook een consument van plastic. Wanneer jij gebruik maakt van plastic spullen bij jij een consument. Het is belangrijk dat consumenten weten dan plastic schadelijk is voor het milieu en het daardoor minder gaan gebruiken. Hier doet de overheid ook moeite voor. Tegenwoordig krijg je alleen nog plastic tasjes bij de slager, visboer of groenteboer. Verder moet je overal betalen voor je plastic tas. De overheid wilt dat mensen dan vaker een tasje hergebruiken. Ook zie je op televisie steeds meer reclames die mensen bewust maken van het milieu.

Ook wordt afvalscheiding gedaan door de consumenten. Tegenwoordig scheiden we verschillende soorten afval: GFT-afval, restafval, papier, blik, glas en plastic. Dit afval wordt verzameld in verschillende prullenbakken of zakken. Plastic wordt gescheiden om het te recyclen. Wanneer consumenten hun gebruikte plastic inzamelen kunnen hier nieuwe producenten van worden gemaakt. Van plastic flessen worden bijvoorbeeld truien en speelgoed gemaakt.

Als er veel afval wordt verzameld komt er minder in het milieu terecht. De overheid doet daarom haar best om consumenten bewust te maken van hun plastic gebruik.

Microplastics

Heel veel afval belandt in de zee, bijvoorbeeld via de riolering, rivieren of door afvaldumping. De grote stukken afval zijn duidelijk zichtbaar, maar veel zeevervuiling bestaat uit microscopisch kleine deeltjes plastic: microplastic. Deze deeltjes plastic van ca 5mm, zijn haast niet te zien met het blote oog. Microplastic deeltjes kunnen ontstaan door bijvoorbeeld slijtage. Bijvoorbeeld door het wassen van synthetische kleding of door het rijden op autobanden. Ook worden microplastics toegevoegd aan tandpasta of andere verzorgingsproducten. De plastic deeltjes zorgen er voor dat de tandpasta een schurende werking heeft.

Hoewel plastic niet biologisch afbreekbaar is, heeft de natuur wel invloed op plastic. Zo zorgt licht er bijvoorbeeld voor dat de moleculen van plastic in steeds kleinere moleculen afbreken. Dit proces heet fotodegradatie.

Oorzaken van plasticsoep.

Er wordt steeds meer plastic gemaakt. Omdat plastic zolang mee gaat, komt er dus steeds meer plastic bij. Vaak wordt er slecht omgegaan met plastic. Hierdoor gaat het rondzwerven en komt het uiteindelijk in de oceaan en draagt het bij aan de plasticsoep.

Van de steentijd, naar de ijzertijd en nu leven we in het plastic tijdperk.

Het lijkt alsof plastic er altijd al is geweest. Maar plastic bestaat pas vanaf 1950. De productie van plastic was toentertijd maar 1500 miljoen kilo per jaar. In 2015 is dit gestegen naar 400 miljard kilo. Als de plastic productie komende jaren zo doorgaat, zal er rond 2050 meer dan 1200 miljard kilo plastic jaarlijks bijkomen.

De gebruikerstijd is kort terwijl de levensduur van plastic lang is. In Europa gebruiken we plastic voor 3 dingen namelijk 40% wordt gebruikt in elektronische apparaten 20% wordt gebruikt in infrastructuur en 40% is voor eenmalig gebruik. Dus een groot deel van de plastic dat wij maken wordt meteen weggegooid.

Nog een oorzaak is dat plastic goedkoper is om te maken dan om ervan af te komen. Het inzamelen, recyclen en verbranden van plastic is duur. Omdat de mensen die het maken en de mensen die het gebruiken zich niet verantwoordelijk voelen voor het opruimen van plastic ontstaat plasticsoep.

Gevolgen voor dieren en koraal

De plasticsoep kan grote schade aanrichten bij dieren, het is gevaarlijk voor al het leven in de zee. Het plastic zorgt ervoor dat veel zeezoogdieren, vogels en schildpadden sterven. Dieren zien het plastic aan voor plankton en eten het op of raken erin verstrikt. Dit heeft vaak als gevolg dat ze zich verwonden en er zelfs dood aan kunnen gaan. Jaarlijks gaan ongeveer een miljoen zeevogels, 100.000 zeezoogdieren, zeeschildpadden en een ontelbaar aantal vissen dood door plastic afval.

Al het plastic dat deze zeedieren eten, komt als zij sterven weer in de zee of oceaan terecht. Ook komen de microplastics terecht in onze voedselketen. Door visvangst kunnen deze vissen weer op ons bord terecht komen. Wat precies de risico’s en/of gevolgen zijn voor de mens is nog onbekend. Daar wordt momenteel nog veel onderzoek naar gedaan.

Daarnaast blokkeert drijvend plastic het zonlicht waardoor er steeds minder licht doordringt. Fytoplankton, de planten van de zee, hebben zonlicht nodig om te kunnen overleven. Zij staan aan de begin van de voedselketens in zee en produceren voor 70% van alle zuurstof in de wereld. Als het fytoplankton te weinig zonlicht krijgen zullen ze sterven. Dit kan grote gevolgen hebben voor het zuurstofgehalte in zee en voor alle dieren in de voedselketen die van fytoplankton afhankelijk zijn.

Koraalriffen zijn levende organismen die helaas ook ziek kunnen worden. Door plastic kapotgetrokken koraal raakt gewond en is daardoor vatbaar voor ziekten. Koraal dat met plastic is vervuild door bijvoorbeeld het microplastic dat het binnenkrijgt samen met het uit het water gefilterde voedsel heeft veel meer kans om ziek te worden. Plastic kan licht en zuurstof afsluiten en gifstoffen afgeven. Maar het meest alarmerend is dat bacteriën kunnen meeliften op plastic. Deze ziekteverwekkende bacteriën tasten het koraal aan, dan is er niets meer aan te doen. Deze bacteriën kunnen zich namelijk verspreiden over een heel rif.

Waar is de plasticsoep?

De 5 grote oceaangyres

Er zijn meerdere plekken gevonden waar het plastic bij elkaar drijft en zweeft. Deze plekken bevinden zich vooral in subtropische zones, net boven en net onder de evenaar: in de Noordelijke en Zuidelijke Stille Oceaan, de Noordelijke en Zuidelijke Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan. Dat heeft te maken met vijf grote ronddraaiende zeestromingen die daar zijn. Deze zeestromingen worden ook gyres genoemd: de Noordelijke Stille Oceaan gyre, de Zuidelijke Stille Oceaan gyre, de Zuid Atlantische Oceaan gyre, de Noord Atlantische Oceaan gyre en de Indische Oceaan gyre.

Gyre/zeestroming

Een gyre is een grote cirkelvormige beweging of werveling van oceaanwater. Hierdoor ontstaat een soort reusachtige draaikolk, waarin het drijfvuil langzaam naar het midden wordt gezogen. Plastic kan honderden jaren meegaan en blijft daardoor vaak jaren in zo'n draaikolk aanwezig.

Gyres ontstaan doordat wind over het oceaanoppervlak waait. De wind duwt het water als het ware weg. Op het Noordelijk halfrond van de wereld waait de wind richting het oosten. Hierdoor duwt de wind het water in oostelijke richting en draait dit gyre met de klok mee. Op het zuidelijk halfrond waait de wind richting het westen. De wind duwt hier het water naar het westen toe, waardoor het water in de zuidelijk gyres tegen de klok in stroomt.  Het water dat door de wind wordt weggeduwd kan niet verder stromen omdat het wordt geblokkeerd door de continenten. Hierdoor buigt het af, en krijgt de stroming een ringvorm. De stroming rondom deze gyres is het grootste transport mechanisme voor de verspreiding van drijvend plastic.

Hotspots

Naast de vijf oceaan gyres zijn er veel andere plekken in oceanen en zeeën waar de plastic zich verzameld en nog groter is dan in de gyres. Deze plekken worden hotspots genoemd. Hier komt veel plastic samen, maar niet als gevolg van de vijf oceaan gyres.

De Middellandse Zee is zo’n hotspot. Aan de ene kant komt er veel plastic in de zee terecht uit rivieren die in de Middellandse Zee uitmonden en van kuststeden. Aan de andere kant is de doorgang met de Atlantische Oceaan zo krap dat daarlangs weinig plastic naar de Atlantische Oceaan ontsnapt. Met andere woorden: plastic dat eenmaal in de Middellandse Zee belandt, zal daar ook blijven.

Hotspots zijn plekken waar om de een of andere reden plastic samen komt. Afgezien van binnenzeeën zoals de Middellandse Zee, de Zwarte Zee of de Oostzee zijn dat baaien waaraan grote steden liggen, baaien waar plastic naartoe drijft en blijft liggen, plekken waar rivieren in zee stromen, industriegebieden en vuilnisbelten aan kusten en plekken of eilanden waar verschillende oceaanstromen bij elkaar komen.

Waar komt het plastic terecht wat in Nederland in de zee belandt?

Het plastic dat in Nederland via de rivieren in de zee belandt komt terecht in het noordelijke gedeelte van de Noord Atlantische Oceaan. Maar omdat Nederland zich eigenlijk boven het de Noord Atlantische Oceaan gyre bevindt komt ons plastic niet in deze gyre terecht, maar drijft het met de oppervlaktestroming mee naar het noorden richting de Noordpool. Sommige plastic voorwerpen drijven verder met de stroming mee richting Canada, maar verreweg het meeste plastic blijft achter in het Noordpoolgebied. Eenmaal in het Noordpoolgebied aangekomen zinkt het water aan het oppervlakte van de oceaan naar beneden doordat het mee stroomt met de diepzeepomp. Het plastic dat blijft drijven zinkt niet mee, en blijft achter in het Noordpool gebied. Hierdoor raakt de Noordpool steeds meer vervuild door plastic, wat grote nadelige effecten heeft op het klimaat en de dieren die er leven.

Oplossingen

The Ocean Cleanup

Boyan Slat (27 juli 1994) bedacht in 2012 een plan om het plastic op te ruimen. Toen hij nog op de middelbare school zat, op het VWO, schreef hij een werkstuk over een mogelijke oplossing. Tijdens een vakantie in Griekenland zag hij tijdens het duiken meer plastic dan vissen in de zee en dat bracht hem op het idee om een installatie te bedenken om het drijvende afval op te vangen. Met dit project won hij in 2012 een prijs van de Technische Universiteit Delft. Nu heeft Boyan Slat zijn eigen bedrijf dat zich alleen maar bezig houdt met het opruimen van de plasticsoep: The Ocean Cleanup. In 2015 werd zijn project door TIME Magazine gekozen als een van de 25 beste uitvindingen van 2015.

Het project bestaat uit vier stappen:

Stap 1: Systeemdrijver/grijparm Een harde, holle pijp van ca. 1–2 km ligt in een open u-vorm in het water. Deze pijp is flexibel zodat het kan meebewegen met de golven en moet ervoor zorgen dat het plastic naar één gebied drijft. Deze grijparm zorgt ook voor dat het systeem blijft drijven.

Stap 2: Scherm Het meeste plastic bevindt zich aan de oppervlakte en er vlak onder. Aan de grijparmen hangen grote schermen om dit plastic op te vangen. Het zeeleven kan onder het scherm met de stroming mee/door gaan. De schermen kunnen plastic deeltjes van 1 cm tot grote visnetten opvangen en zijn gemaakt van sterk en duurzaam materiaal zodat het tien jaar op zee mee kan gaan.

Stap 3: Anker Hoe dieper in de oceaan, hoe langzamer het water beweegt. Door ankers aan het scherm te bevestigen, beweegt het scherm langzamer dan het water en kan het plastic opvangen. De golven, wind en de stroming bepalen waar de plasticsoep zich naar toe beweegt. Ook het cleanup systeem wordt hierdoor beïnvloed en bewegen automatisch mee naar de gebieden met het meeste plastic (Clean up plastic? Be like plastic!)

Stap 4: Schip Zodra de buffers zijn vol gelopen met plastic, worden deze geleegd in grote vaten en afgevoerd. Dit opgevangen plastic is vervolgens geschikt voor recycling. Door een eigen productielijn te lanceren van gerecyclede producten, is The Ocean Cleanup zelf-redzaam en zelf-duurzaam.

Bron aanpakken

Een andere belangrijke oplossing is de bron aanpakken, dus ervoor zorgen dat er minder plastic in de zee terechtkomt. Plastic Soup Foundation is een Nederlandse stichting die zich bezighoudt met de aanpak bij de bron. Dit doen zij door campagnes en onderwijs over plasticsoep. Dat betekent dat mensen en bedrijven hun gedrag moeten aanpassen, gesteund door de politiek. Dat kan op heel veel manieren, zoals alternatieven zoeken of recyclen. Zo kunnen bijvoorbeeld de microplastics uit de verzorgingsproducten heel goed vervangen worden door natuurlijke producten, zoals gemalen notenschillen. En wanneer het plastic afval gescheiden wordt ingezameld van het andere afval, kan het ingezamelde plastic worden gerecycled. Het wordt tot snippers vermalen, gereinigd en samengesmolten tot nieuwe grondstof, waarvan nieuwe producten worden gemaakt, zoals jerrycans, truien, speelgoed, tuinstoelen, leidingen en buizen. Continenten als Noord-Amerika en Europa zijn hier redelijk ver mee, maar andere continenten kunnen hier nog een grote slag slaan.

Filmpjes over plasticsoep

Het Klokhuis

Rauwkost

De gevolgen van plastic zwerfvuil

Quiz

Denk jij nu alles van de plasticsoep te weten? Maak dan hier de quizvragen.

Bronnen

Goossens, J. (2009). Plastic Soep. Rotterdam: Lemniscaat.

Karsbergen, C., & Haarhuis, A. (2016). Natuuronderwijs inzichtelijk. Een basis voor de vakinhoud van natuur, wetenschap en techniek (4de druk). Bussum: Uitgeverij Coutinho.

Nu.nl, artikel: Noordelijke IJszee bevat meer plastic dan verwacht. https://www.nu.nl/wetenschap/4632564/noordelijke-ijszee-bevat-meer-plastic-dan-verwacht.html

Peters, A., & Westerveen, F. (2016). Geowijzer. Kennisbasis inhoud en didactiek (2de druk). Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Plastics Europe (2015) Plastics – the Facts 2015. https://www.plasticseurope.org/application/files/3715/1689/8308/2015plastics_the_facts_14122015.pdf

The Ocean Cleanup. https://theoceancleanup.com/

Plastic Soup Foundation. https://www.plasticsoupfoundation.org/plastic-probleem/plasticsoep/waar-is-de-plasticsoep/

Plastic Soup Foundation. Dierenleed, ecosystemen. https://www.plasticsoupfoundation.org/plastic-probleem/dierenleed/ecosystemen/

Trouw, artikel: Onze plastic soep wordt op de Noordpool geserveerd. https://www.trouw.nl/nieuws/onze-plastic-soep-wordt-op-de-noordpool-geserveerd~b392f668/

Van Sebille, E. (2015). The oceans’ accumulating plastic garbage. Physics Today. https://physicstoday.scitation.org/doi/10.1063/PT.3.2697

Van Sebille, E. Universiteit Utrecht. Alles over de plastic soep. https://plasticsoep.sites.uu.nl/

Van Sebille, E. simulator die oceaanstromingen laat zien.  http://plasticadrift.org/

De kennis van nu: Ieder jaar 10 miljoen plastic in de zee erbij

De Kennis van nu: Schone oceanen dankzij jeuk in het brein van Boyan Slat

De Laatste Meter: Die verpakking, moet dat nu echt?

The Ocean Cleanup: Technology

Plastic Heroes: Hoe werkt de recycling van plastic verpakkingsmateriaal

Plastic Soup Foundation

Science Magazine: Plastic waste inputs from land into the ocean

Scientas: Microplastics. Piepklein maar een enorm probleem

Wageningen University & Research: Plastic afval in zee

Wageningen University & Research: Microplastics

Wikipedia: Microplastics

Wikipedia: Plastic soep