Glaskunst

Glaskunst gaat over kunstwerken die grotendeels of volledig van glas zijn gemaakt. Het varieert in grootte van monumentale werken zoals kerkramen (glas in lood), tot kunstwerken gemaakt in ateliers en fabrieken, waaronder glazen sieraden en servies.

Geschiedenis

Glas werd al gemaakt in Egypte en Assyrië, ook als kunstvoorwerp. Glasblazen werd misschien uitgevonden in de 1e eeuw voor Christus. Het kwam veel voor als Romeins glas. Islamitisch glas was het meest verfijnde van de vroege middeleeuwen. Daarna brachten de bouwers van de grote Normandische en gotische kathedralen van Europa de glaskunst letterlijk en figuurlijk naar nieuwe hoogten met het gebruik van gekleurde glas-in- loodramen als een belangrijk architectonisch en decoratief element. Glas uit Murano, in de Venetiaanse lagune (ook bekend als Venetiaans glas) is het resultaat van honderden jaren van verfijning en verdere uitvindingen. Murano wordt nog steeds gezien als de start van de moderne glaskunst.

Afgezien van het vormen van het hete glas, zijn de drie belangrijkste traditionele decoratieve technieken die in de afgelopen eeuwen op gevormde stukken zijn gebruikt:

• geëmailleerd glas of brandschilderen
• gegvraveerd glas
• geslepen glas

De eerste twee zijn zeer oud, maar de derde is een Engelse uitvinding, rond 1730. Vanaf het einde van de 19e eeuw zijn daar een aantal andere technieken aan toegevoegd.

Het begin van de 19e eeuw was het hoogtepunt van de oude kunstglasbeweging. De oude fabrieksglasblazers werden vervangen door machines die mechanisch flessen blazen en doorlopend vensterglas maken. Grote ateliers zoals Tiffany, Lalique, Daum, Gallé, de Corning-scholen in de staat New York en Steuben Glass Works brachten glaskunst naar een hoger niveau.

Drinkglazen, vazen en flessen

Glazen vat uit de 19e eeuw

Enkele van de vroegste en meest praktische werken van glaskunst waren glazen vaten. Bekers en kruiken waren populair toen glasblazen zich als kunstvorm ontwikkelde. Veel vroege methoden van etsen, brandschilderen en het vormen van glas werden op deze vaten verder ontwikkeld. Zo gaat de millefiori- techniek minstens terug tot Rome. Deze techniek is het trekken van glasstafen die meerdere kleuren bevatten. Het is dezelfde techniek waarmee ze de zuurstokken van de kermis mee maken. Later werden loodglas of kristalglas gebruikt om vaten te maken die als een bel rinkelden als ze werden geraakt.

In de 20e eeuw stond het in massa geproduceerde glaswerk, inclusief artistieke glazen vaten, soms bekend als fabrieksglas. Ook glaswerk voor de scheikunde kwam zo uit de fabriek. Alleen de moeilijke stukken worden nog altijd handgeblazen en gevormd.

Glas in de architectuur

Glas-in-loodramen

Zie glas in lood voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Vanaf de middeleeuwen werd glas op grotere schaal geproduceerd en gebruikt voor ramen in gebouwen. Glas in lood werd vooral gebruikt voor ramen in kathedralen en grote openbare gebouwen.

Glazen gevels en structureel glas

Door de uitvinding van vlakglas en het zogeheten Bessemer-proces kon glas in grotere platen worden gemaakt en gebruikt. De glasplaten konden meer kracht opvangen en op grotere schaal worden geproduceerd. Een treffend voorbeeld hiervan was het Crystal Palace in 1851, een van de eerste gebouwen waarin glas als hoofd constructiemateriaal werd gebruikt.

In de 20e eeuw werd glas gebruikt voor tafels en planken, voor binnenmuren en zelfs voor vloeren. Ook de autoindustrie kon grotere ramen gebruiken.

Glas sculpturen of beelden

Glasmuseum Leerdam (2019)

Enkele van de bekendste glas sculpturen of beelden zijn statige of monumentale werken gemaakt door kunstenaars als Livio Seguso, Karen LaMonte en Stanislav Libenský en Jaroslava Brychtová. Een ander voorbeeld is het "Object" van René Roubícek uit 1960, een geblazen en warm bewerkt stuk van 52,2 cm dat in 2005 te zien was op de tentoonstelling "Design in an Age of Adversity" in het Corning Museum of Glass. Een gebeitelde en gelijmde glazen toren van Henry Richardson dient als gedenkteken voor de slachtoffers van Connecticut van de terroristische aanslagen van 9/11 in New York. In Nederland is in het Glasblazerij Nationaal Glasmuseum in Leerdam te zien hoe glas sculpturen worden gemaakt.

• 

  Glass sculptuur van Guillaume Bottazzi

• 

  Reflections on Unity sculptuur van Henry Richardson, Asheville Art Museum.

• 

  Vestige, monumentaal sculptuur van Karen LaMonte.

• 

  Glass sculptuur van Livio Seguso in het Milwaukee Art Museum.

• 

  Horizont, sculptuur in glas van Stanislav Libenský and Jaroslava Brychtová

• 

  Glaskunstenaar Timo Sarpaneva en de glasfabriek van Iittala probeerden in de 20e eeuw nieuwe technieken in de glaskunst uit

Kunstglas en de beweging van studioglas

In het begin van de 20e eeuw vond de meeste glasproductie plaats in fabrieken, zoals die van Leerdam, Schiedam, Amsterdam en Maastricht. Zelfs individuele glasblazers die hun eigen persoonlijke ontwerpen maakten, zouden hun werk doen in die grote gedeelde glas werkplaatsen. Het idee van "kunstglas", kleine decoratieve kunstwerken gemaakt van kunst, vaak met ontwerpen of voorwerpen erin, bloeide sterk op. Voorwerpen die in kleine oplagen worden geproduceerd, zoals de lampwerk, worden over het algemeen kunstglas genoemd. In de jaren zeventig waren er goede ontwerpen voor kleinere ovens, en in de Verenigde Staten leidde dit tot het "studioglas" - een beweging van glasblazers die hun glas buiten fabrieken bliezen, vaak in hun eigen studio's of ateliers. Dit viel samen met een verschuiving naar kleinere productielijnen van bepaalde stijlen.

• 

  Vortex Vaas

• 

  Wind Song Glass

• 

  Merletto suikerrietwerk

• 

  Murrine Foglio

• 

  Murrine detail

• 

  Oppakken van murrine

• 

  Jack-in-the-pulpit vaas

Glazen panelen

Glazen panelen in gebouw Beeld en Geluid

Door veel van de bovenstaande technieken te combineren, maar met de nadruk op kunst die wordt weergegeven in het glas zelf in plaats van in de vorm, kunnen glazen panelen of muren enorme afmetingen bereiken. Deze kunnen als muren of bovenop muren worden geplaatst of aan een plafond worden gehangen. Grote panelen zijn te vinden als onderdeel van installatiestukken voor buiten of voor gebruik binnenshuis. Speciale verlichting maakt vaak deel uit van het kunstwerk. Een bekend voorbeeld hiervan zijn de glazen panelen gebruikt in het gebouw van Beeld en geluid in Hilversum, in de volksmond de 'glasbak'. De panelen zijn ontworpen door Jaap Drupsteen en gemaakt bij Saint Gobain Glass Sollutions.

Gebruikte technieken bij glazen panelenzijn onder meer glas in lood, snijwerk (wielsnijwerk, gravure of zuuretsen), glazuur, emailleren en vergulden (inclusief engelen vergulden). Een kunstenaar kan technieken combineren door middel van maskering (sjablonen) of zeefdruk. Glazen panelen of wanden kunnen ook worden aangevuld met stromend water of dynamische verlichting.

Technieken en processen

Enkele van de meest gebruikelijke technieken voor het produceren van glaskunst zijn: glasblazen, ovengieten, smelten, slumping, paté-de-verre, vlambewerking, warmbeeldhouwen en koudbewerking.

Koud werk omvat traditioneel glas-in-loodwerk en andere methoden om glas bij kamertemperatuur te vormen (snijden, breken, slijpen en krassen). Geslepen glas wordt bewerkt met een diamantzaag, of koperen wielen voorzien met schuurmiddelen en gepolijst om glanzende vlakjes te geven; de techniek die wordt gebruikt bij het maken van het zogeheten Waterford-kristal, dat lijkt op een geslepen diamant.

Fijne presse -papiers (glazen voorwerpen om op een stapel papier te leggen) werden oorspronkelijk gemaakt door geschoolde arbeiders in de glasfabrieken in Europa en de Verenigde Staten tijdens de klassieke periode (1845-1870). Sinds de late jaren 1930 heeft een klein aantal zeer bekwame kunstenaars deze kunstvorm gebruikt en verder aangepast, met behulp van meestal de klassieke technieken van millefiori (kleurtjes) en lampwerk (geblazen vormen).

Kunst wordt soms in glas geëtst door het gebruik van zure, bijtende of schurende stoffen. Vanouds werd dit gedaan nadat het glas was geblazen of gegoten. In de jaren twintig van de twintigste eeuw werd een nieuw matrijs-etsproces uitgevonden, waarbij kunst rechtstreeks in een mal werd geëtst, zodat elk gegoten stuk uit de mal kwam met de afbeelding al op het oppervlak van het glas. Dit verminderde de productiekosten en, gecombineerd met een breder gebruik van gekleurd glas, leidde in de jaren dertig tot goedkoop glaswerk, dat later bekend werd als 'depressieglas'. Omdat de soorten zuren die in dit proces worden gebruikt extreem gevaarlijk zijn, werd er meer met schurende methoden gewerkt. Ook zandstralen is daar een voorbeeld van. Met fijn zand wordt er met kracht op glas gespoten zodat het glas op die plek mat wordt.

Links

• Glasblazerij Nationaal Glasmuseum
• SchoolTV - glas