Poolse delingen

De situatie vlak vóór de delingen.

De Poolse delingen waren een serie van gebeurtenissen waarbij Rusland, Pruisen en Oostenrijk samen het Pools-Litouwse Gemenebest in stukken verdeelden. Er waren drie Poolse delingen die plaatsvonden tussen 1772 en 1795. De delingen zorgden er uiteindelijk voor dat het Pools-Litouwse Gemenebest van de kaart verdween.

Het Pools-Litouwse Gemenebest (ook wel Polen-Litouwen genoemd) was een van de grootste landen van Europa. Tijdens de 18e eeuw werd het land steeds moeilijker te besturen. Dit kwam doordat de koning weinig macht had. De macht was in handen van het parlement, de Sejm. Ieder lid van de Sejm had vetorecht. Dit betekende dat ieder lid voor een besluit moest stemmen. Als slechts één lid tegen stemde gebeurde het besluit niet. Hierdoor probeerden buurlanden leden van de Sejm om te kopen, waardoor het gemenebest vrijwel niet te besturen was. Ondertussen wilden Oostenrijk uitbreiden richting de Donau, maar Rusland wilde wilde dit gebied ook hebben. Hierdoor zou een oorlog ontstaan. Ook waren zowel Rusland als Pruisen bang dat de koning van Polen de macht zou grijpen. Hierdoor zouden de landen geen invloed meer in Polen hebben.

Hierdoor besloot de Pruisische koning Frederik de Grote te overleggen met de keizer van Oostenrijk en de tsaar van Rusland. Er werd besloten dat Rusland zich niet zou uitbreiden richting de Donau. Hiermee wilde Frederik de Grote een oorlog voorkomen. Rusland zou gecompenseerd worden met het grootste deel van Polen. De overige delen werden verdeeld onder Oostenrijk en Pruisen. De Oostenrijkers kregen ook een klein deel om hen tevrede te stellen. Pruisen kreeg een deel, aangezien het anders te klein zou zijn in vergelijking met Oostenrijk.

Eerste Poolse Deling (1772)

Polen na de eerste deling van 1772

Al voor 1772 waren er buitenlandse troepen Polen binnengevallen. Dat jaar werd het verdrag voor de Eerste Poolse Deling gesloten. Hierdoor verloor Polen een derde van zijn oppervlakte en de helft van zijn inwoners. De verdeling was als volgt:

• Rusland kreeg grote delen van Wit-Rusland en Litouwen. De Westelijke Dvina en Dnjepr werden als grens aangehouden.
• Oostenrijk kreeg Klein-Polen en het westen van Galicië en Podolië.
• Pruisen kreeg het gebied West-Pruisen, zonder de havenstad Gdánsk.

De stad Gdánsk (Danzig) bleef onderdeel van Polen-Litouwen, maar was niet met de rest van het land verbonden. Hierdoor deed de stad wat het wilde. De koning van Polen kon niet ingrijpen, aangezien zijn macht te klein was.

Tweede Poolse Deling (1793)

Polen na de tweede deling van 1793

De Poolse koning wilde daarom zijn macht vergroten. Na de Eerste Poolse Deling begon hij met hervormen van zijn land. Er kwam een nieuwe grondwet in 1791, waarin veel ideeën van de Franse Revolutie waren opgenomen. De Franse Revolutie werd als een gevaar gezien door de vorsten van Rusland, Pruisen en Oostenrijk. Men wilde voorkomen dat de monarchie af werd geschaft zoals in Frankrijk. Ook was men bang voor een bloedige revolutie in hun eigen landen. De Poolse grondwet vormde daarom een gevaar voor hun landen.

In 1793 besloten Pruisen en Rusland Polen binnen te vallen. Hierdoor moest het Poolse parlement gedwongen delen van Polen afstaan. Rusland kreeg hierdoor het oosten van Podolië en Wolynië, het westen van Oekraïne en het overige deel van Wit-Rusland. Pruisen kreeg de havenstad Gdánsk, de stad Thorn, Groot-Posen en Mazovië. Oostenrijk was niet betrokken bij de Tweede Poolse Deling en kreeg daarom niets.

Derde Poolse Deling (1795)

De Derde deling van 1795. Deze kaart toont welk land welk deel kreeg.

Na de Tweede Poolse Deling brak een opstand uit in Polen onder Tadeusz Kościuszko. Rusland, Pruisen en Oostenrijk grepen vervolgens in en besloten de rest van Polen in te nemen:

• Rusland kreeg het Koerland, de rest van Litouwen en het westen van Wolynië.
• Pruisen kreeg Nieuw-Silezië, de rest van Mazovië en de hoofdstad Warschau.
• Oostenrijk kreeg West-Galicië met de steden Krakau en Lublin.

Op 24 oktober 1795 verdween het Pools-Litouwse Gemenebest hiermee van de kaart. Dit betekende het einde voor het zelfstandige Polen.

Het hertogdom Warschau en de republiek Krakau zouden later ontstaan als een poging voor een nieuwe Poolse staat. Op het Congres van Wenen in 1815 werd besloten dat sommige Pruisische en Oostenrijkse delen van Polen aan Rusland gegeven werden (Congres-Polen). Pas in 1919 ontstond Polen weer als republiek.