Tonkori
De tonkori (Japans:トンコリ) is een tokkelinstrument dat wordt bespeeld door de inheemse Ainu-bevolking van Hokkaidō, Noord-Japan en het eiland Sakhalin dat bij Rusland hoort (in het Japans: 樺太 Karafuto). Het heeft over het algemeen vijf snaren, die niet worden gestopt of gefret, maar gewoon "open" worden gespeeld. Dat wil zeggen dat de snaren niet worden 'verkort' door ze te drukken naar de klankkast of de hals zoals je bij een gitaar zou doen. Het instrument zou in Sakhalin zijn ontwikkeld. In de jaren '70 was het instrument praktisch uitgestorven, maar het beleeft een opleving samen met de toegenomen belangstelling voor het Ainu-erfgoed.
Bouw en gebruik
Het instrument is gemaakt van een enkel stuk Jezo-spar van ongeveer een meter lang. Van ouds wordt gezegd dat de vorm lijkt op het lichaam van een vrouw, en de bijbehorende woorden worden gebruikt voor de onderdelen. Een kiezelsteen wordt in de lichaamsholte van het instrument geplaatst, waardoor het een "ziel" krijgt. Het instrument is ongeveer 100 cm lang, 10 cm breed en 5 cm dik. De klankkast wordt uit het stuk hout (een balk) gehakt met een holle beitel. De rest van de buitenkant zoals de hals en de onderste punt wordt gezaagd met een kapzaag en gehakt met een platte steekbeitel. Ook de pennenbak waarin de stempennen steken wordt met een beitel uitgehakt. De klankkast wordt afgedekt met een dunne plank (klankbord, 3 mm dik). Het klankgat wordt er met een scherp mes in gesneden. Het klankbord wordt met gesmolten hars vastgelijmd.
De snaren van de tonkori zijn gemaakt van darm, hertenpees of plantaardige vezels. Hoewel de vijfsnarige tonkori het vaakst voor komt, kunnen ze ook slechts twee of maar liefst zes snaren hebben. De snaren zijn niet altijd gestemd in volgorde van toonhoogte, maar kunnen zijn gestemd als a-d'-g'-c'- v'. Het instrument is verwant aan de oude Japanse versie van de koto ("de wagen").
De tonkori wordt schuin over de borst bespeeld, met de snaren naar buiten, terwijl beide handen de open snaren van weerszijden bespelen. Het instrument werd gebruikt om liederen of dansen te begeleiden, of solo gespeeld. De tonkori werd traditioneel gespeeld door zowel mannen als vrouwen. Een beschrijver van de traditionele tonkori-techniek merkte op dat een speler over alle snaren tokkelde en vervolgens een enkele snaar tokkelde met zijn andere hand. Een andere beschrijving merkt op dat "de duimen alleen in buitenwaartse richting plukken."
Links
- YouTube - Het maken van een Tonkori (commentaar in het Japans), Tonkori (トンコリ)