Individuele wijzigingen onderzoeken

'{{Award|zilver|2017}} {{Zweden}} [[Bestand:Stora Sjöfallet National Park.jpg|450px|thumb|Stora Sjöfallet National Park in [[Lapland]].]] [[Bestand:Noorderlicht Zweden.jpg|450px|thumb|Het noorderlicht (Poollicht) boven [[Lapland]], een natuurverschijnsel dat in Zweden voorkomt.]] '''Zweden''' of eigenlijk het '''Koninkrijk Zweden''' is een land in Noord-Europa. Het land vormt samen met [[Noorwegen]] en [[Denemarken]] [[Scandinavië]]. Het is het grootste land van Scandinavië en heeft ook de meeste inwoners. De hoofdstad van Zweden is [[Stockholm]]. Andere grote steden in Zweden zijn [[Göteborg]], [[Malmö]] en [[Uppsala]]. Zweden is één van de rijkste en welvarendste landen ter wereld. Zweden heeft ook een [[volkslied]]: [[Zweeds volkslied|Du gamla, Du fria]] Zweden is lid van de [[Noordse Raad]] en sinds 1 januari 1995 ook lid van de [[Europese Unie]]. In Zweden betaalt men niet met de euro, maar met [[Zweedse kroon|Zweedse kronen]]. Zweden is het land van [[Pippi Langkous]], [[Knäckebröd]], [[Astrid Lindgren]], [[IKEA]], [[Volvo]] en [[ABBA]]. == Geschiedenis == [[Bestand:Mälarmeer.jpg|275px|left|thumb|Hier aan het Mälarenmeer begon de geschiedenis van Zweden.]] === Oorspronkelijke bewoners === Rond het begin van de jaartelling leefde er in de buurt van [[Stockholm]] aan het Mälarenmeer een volk, de [[Svear]]. Zij aanbaden verschillende goden, waaronder [[Poep|Odin]], de god van de oorlog die rondreed op zijn achtbenige paard. Een andere god was [[Tor]], de dondergod die rondreed op zijn strijdwagen die getrokken werd door 2 rammen. Ook hielp hij mensen bij ziekte en honger. Samen met [[Freja]] waren dit de belangrijkste goden van de Svear. Het volk gebruikte ook ijzeren werktuigen. Daarvoor hadden in Zweden al veel [[Germanen|Germaanse]] stammen van jagers rondgezworven. In de tijd van de Svear waren er ook al andere stammen en koninkrijkjes in Zweden. De koningen van de koninkrijkjes zeiden, om meer gezag te krijgen, dat ze afstamden van de goden. De Svear hadden hun naam aan Zweden gegeven, want Zweden is in het Zweeds: Sverige. In het zuiden van Zweden leefden de Goten. === Vikingen === Voor veel mensen was het vroeger een echte strijd om te overleven. Het werd nog eens extra moeilijk omdat de koningen heel veel belasting eisten. De mensen moesten heel veel oogst afstaan, waardoor er niet veel meer voor henzelf was. De mensen trokken weg richting de kust, waar goede scheepsbouwers woonden. Zij bouwden goede en snelle schepen. De mensen verlieten onder leiding van hun hoofdmannen [[Scandinavië]] en trokken op rooftocht naar West- en Oost-Europa. Later kwam de handel op gang. De Zweden dreven handel in het oosten, vooral in [[Rusland]]. Het plaatsje Birka, wat vlakbij [[Stockholm]] ligt, was een handelsplaats van de [[Vikingen]]. === Geloof === In het gebied van Zweden was in de [[vroege middeleeuwen]] het [[christendom]] nog niet zo bekend. In 1008 ging de belangrijkste koning, Olaf van Uppsala, tot het christendom over. De verspreiding van het geloof ging traag, omdat nog veel mensen in de goden geloofden. Aan het eind van de 11e eeuw, toen de tempels van de goden waren verwoest, werd het [[christendom]] algemeen. In 1164 kwam in [[Uppsala]] het eerste aartsbisdom. In de 13e eeuw kwam er een koningschap met een hofhouding. Edelen en geestelijken kregen veel macht, zoals ook in andere [[Europa (werelddeel)|Europese]] landen. === Oorlogen en opstanden === Na 1250 werd Zweden steeds meer een echt land met wetten. Zweden veroverde ook [[Finland]]. In 1252 werd [[Stockholm]] gesticht. In deze tijd had Zweden ongeveer 500.000 inwoners. Zweden dreef toen handel met de Duitse Hanzesteden. In 1380 werden [[Denemarken]] en [[Noorwegen]] één land. Dit rijk werd geregeerd door de koningin Margareta van Denemarken. In 1397 werd ook Zweden toegevoegd aan het Deense rijk. Vanaf nu heette het de Unie van Kalmar. De Zweden lieten dit niet toe en in 1471 werden de Denen weggejaagd. Hierop volgde een lange periode van oorlog tussen [[Denemarken]] en Zweden. In 1520 lukte het Christian II van Denemarken toch om Zweden te veroveren. Hij ging naar [[Stockholm]] om zichzelf tot koning uit te roepen. Daarna vond het bloedbad van Stockholm plaats. Er werden 94 Zweedse edelen, bisschoppen, maar ook burgers onthoofd op de grote markt (Stortorget) in Stockholm. Overal in Zweden brak nu een opstand uit. De Deense koning Christian II hield het slechts 3 jaar vol, want in 1523 lukte het Gustav Vasa, de leider van het verzet tegen de Denen, om de Denen definitief weg te jagen. Gustav werd op 6 juni in hetzelfde jaar tot koning gekroond. Deze koning bracht weer orde in het land en de Lutherse godsdienst werd de staatsgodsdienst. === Grootmacht Zweden === [[Afbeelding:Zweden 1560-1814.PNG|thumb|250px|Groei van het Zweedse Rijk tussen 1560 en 1814.]] De 17e eeuw was voor Zweden een soort “Gouden eeuw”. Koning Gustav II Adolf legde de basis voor grootmacht Zweden. Hij maakte een goed bestuur, stimuleerde het onderwijs en bouwde een sterk leger. Tijdens zijn koningschap werden veel steden gesticht, waaronder ook [[Göteborg]]. Maar de 17e eeuw was ook een eeuw vol met oorlogen. [[Polen]] was rooms-katholiek en begon een oorlog tegen de protestantse grootmacht Zweden. Zweden won wel en Polen moest delen van haar kustgebied afstaan. Ook veroverde Zweden delen van de [[Baltische Staten]]. Ook begon er weer een strijd tegen [[Denemarken]]. In 1618 begon de [[Dertigjarige Oorlog]] in Duitsland. De rooms-katholieke keizer probeerde de protestanten in [[Duitsland]] terug te dwingen, maar Zweden kwam de protestanten te hulp. De Zweedse troepen trokken steeds verder Duitsland binnen en bezetten zelfs [[München]]. Bij de vrede van Westfalen, in Münster in 1648, kwamen grote stukken land aan de [[Oostzee]]kust bij Zweden. In 1658 hoorde [[Skåne]] (Zuid-Zweden) ook bij de grootmacht Zweden (want Skåne hoorde eerst nog bij [[Denemarken]]) en hiermee was de strijd in Noord-Europa definitief beslist. Hiernaast op het plaatje kan je nog een keer zien welke delen er allemaal bij de grootmacht Zweden hoorden. === Het einde van Grootmacht Zweden === Karel XII, de zoon van Karel XI, werd in 1697 koning. Hij was nog maar 15 jaar oud, maar de adel gaf hem alle macht. In 1700 begon de Derde Noordse oorlog met [[Rusland]], [[Polen]] en [[Denemarken]]. Het ging daarbij om de [[Baltische Staten|Baltische landen]]. [[Rusland]] won de oorlog die in 1721 eindigde. Zweden moest [[Estland]] en [[Letland]] aan [[Rusland]] afstaan en ook de delen van [[Polen]], [[Brandenburg]] en [[Denemarken]]. Grootmacht Zweden verloor heel veel land, geld en macht. In 1720 kwam er een nieuwe wet en de koning verloor bijna alle macht. Er ontstonden 2 partijen. Aan de ene kant stond een partij die de handel en de industrie probeerde te bevorderen en aan de andere kant stond een partij die in 1741 Zweden in een oorlog stortte met [[Rusland]]. De “handel en industrie partij" werd door haar tegenstanders spottend ''Mössorna'' (betekent:slaapmutsen) genoemd. De andere partij werd weer ''Hattar'' (betekent:hoeden) genoemd. Na de oorlog met Rusland had Zweden een stuk van [[Finland]] verloren. === Na de Grootmacht Zweden === In 1772 lukte het koning Gustav III toch nog om aan de macht te komen. Hij werd in 1792 vermoord. Gustav III liet Zweden wel welvarend achter. Zijn zoon Gustav Adolf deed het niet goed, want hij stortte Zweden in een oorlog met [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] en daarna ook nog tegen [[Rusland]], waardoor [[Finland]] in 1809 helemaal verloren ging. Gustav Adolf werd afgezet en er kwam een nieuwe koning: Karel XIII. Maar deze koning had geen kinderen, dus dat betekende dat bij het overlijden van Karel er geen koning meer was in Zweden. In 1810 werd daarom de Franse maarschalk Napoleon Jean-Baptiste Bernadotte aangewezen als troonopvolger. In 1818 stierf Karel XIII, waardoor Jean-Baptiste Bernadotte koning van Zweden en [[Noorwegen]] werd. Zijn nieuwe naam werd Karel XIV Johan. Maar waarom nou opeens koning van Zweden EN Noorwegen? In 1814 was [[Noorwegen]] na een korte strijd bij Zweden gevoegd, als dank voor de steun van Zweden tijdens de strijd tegen [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]. Dit was de laatste oorlog van Zweden. Ook kregen in 1865 sommige boeren steeds meer macht. Negentig procent van de bevolking werkte in de landbouw en deze mensen waren erg arm. Daarom emigreerden vanaf 1850 veel boeren en arbeiders naar [[Noord-Amerika]]. Vanaf 1880 begon er een grote industriële ontwikkeling met ijzererts, koper en andere belangrijke materialen. Deze grondstoffen legden de basis voor een grote staalindustrie en later ook de autofabrieken. === Twintigste eeuw === In 1905 werd [[Noorwegen]] onafhankelijk van Zweden. Bij de [[Eerste Wereldoorlog|Eerste]] en [[Tweede Wereldoorlog]] was Zweden [[neutraal]] gebleven, maar in de [[Tweede Wereldoorlog]] speelde Zweden toch een belangrijke rol. Zweden leverde ijzererts en troepen aan [[Nazi-Duitsland]]. In 1901 werd de [[Nobelprijs]] voor het eerst uitgereikt en in 1912 werden de [[Olympische Spelen]] in [[Stockholm]] gehouden. In 1918 kreeg Zweden ook kiesrecht voor mannen en vrouwen. Ook tijdens de eerste helft van de 20e eeuw was er een snelle industriële ontwikkeling. Ook werd er elektriciteit opgewekt door snelstromende rivieren, waardoor het land aan goedkopere energie kon komen. Ook werd stemrecht en scholing een feit. Ook kwamen er cursussen en vakverenigingen. Na de [[Tweede Wereldoorlog]] werd de leider van de sociaaldemocraten, Tage Erlander, de premier. In die tijd ontwikkelde Zweden zich tot een welvaartstaat. Gratis onderwijs, goede gezondheidszorg, pensioenen, goede huizen en ook de gelijkheid van man en vrouw. En ook belangrijk: Zweden was één van de eerste landen waar een wet werd aangenomen waar in stond dat leraren en ouders hun kinderen niet mochten slaan. Na de dood van Tage Erlander werd Olof Palme de premier. In 1986 werd Palme na een bezoek aan een bioscoop in [[Stockholm]] vermoord. De dader is nooit gevonden. Zweden sloot zich in 1995 aan bij de Europese Unie. Het land is geen lid van de [[NAVO]], omdat het steeds neutraal bleef in oorlogen. == Indeling en steden == === Indeling === [[Bestand:Provincies Zweden.png|250px|thumb|left|Provincies van Zweden.]] De geografische beschrijving zorgt soms voor verwarring. Zweden is verdeeld in drie landsdelen; [[Norrland]], [[Svealand]] en [[Götaland]]. Het noorden behoort tot Norrland, het midden behoort tot Svealand en bij Götaland hoort het zuiden van Zweden. Het land is ook ingedeeld in landschappen. Dat zijn er om precies te zijn 25. Vroeger waren dit de provincies. Hier de 25 Zweedse landschappen: [[Ǻngermanland]], [[Blekinge]], [[Bohuslän]], [[Dalarna]], [[Dalsland]], [[Gästrikland]], [[Gotland]], [[Halland]], [[Hälsingland]], [[Härjedalen]], [[Jämtland]], [[Lapland]], [[Medelpad]], [[Närke]], [[Norrbotten]], [[Öland]], [[Östergötland]], [[Skåne]], [[Småland]], [[Södermanland]], [[Uppland]], [[Värmland]], [[Västerbotten]], [[Västergötland]] en [[Västmanland]]. Er zijn in Zweden 290 gemeenten. Zweden heeft 21 provincies, ook wel ''län'' genoemd. Hier volgt een lijstje: {| class="wikitable" ! Letter(s) ! Naam ! Hoofdstad ! Inwoners ! Oppervlakte |- |M || [[Skåne län]] || [[Malmö]] || 1.243.329 || 11.027&nbsp;km² |- |K || [[Blekinge län]] || [[Karlskrona]] || 153.131 || 2.941&nbsp;km² |- |I || [[Gotlands län]] || [[Visby (Zweden)|Visby]] || 57.203 || 3.140&nbsp;km² |- |H || [[Kalmar län]] || [[Kalmar]] || 233.168 || 11.171&nbsp;km² |- |G || [[Kronobergs län]] || [[Växjö]] || 183.988 || 8.458&nbsp;km² |- |N || [[Hallands län]] || [[Halmstad]] || 299.606 || 5.454&nbsp;km² |- |O || [[Västra Götalands län]] || [[Göteborg]] || 1.581.850 || 23.942&nbsp;km² |- |F || [[Jönköpings län]] || [[Jönköping]] || 336.866 || 10.475&nbsp;km² |- |E || [[Östergötlands län]] || [[Linköping]] || 429.852 || 10.562&nbsp;km² |- |D || [[Södermanlands län]] || [[Nyköping]] || 270.738 || 6.061&nbsp;km² |- |AB || [[Stockholms län]] || [[Stockholm]] || 2.063.945 || 6.488&nbsp;km² |- |C || [[Uppsala län]] || [[Uppsala]] || 336.533 || 6.989&nbsp;km² |- |U || [[Västmanlands län]] || [[Västerås]] || 252.756 || 6.302&nbsp;km² |- |T || [[Örebro län]] || [[Örebro]] || 280.305 || 8.519&nbsp;km² |- |S || [[Värmlands län]] || [[Karlstad]] || 272.773 || 17.583&nbsp;km² |- |W || [[Dalarnas län]] || [[Falun]] || 276.770 || 28.194&nbsp;km² |- |X || [[Gävleborgs län]] || [[Gävle]] || 276.323 || 18.191&nbsp;km² |- |Y || [[Västernorrlands län]] || [[Härnösand]] || 242.347 || 21.678&nbsp;km² |- |Z || [[Jämtlands län]] || [[Östersund]] || 126.573 || 49.443&nbsp;km² |- |AC || [[Västerbottens län]] || [[Umeå]] || 259.239 || 55.401&nbsp;km² |- |BD || [[Norrbottens län]] || [[Luleå]] || 248.421 || 98.911&nbsp;km² |} === Steden === Hier een lijstje met de vijf grootste steden van Zweden. Zie ook: [[Lijst van grote Zweedse steden]]. {| |- | {| class="wikitable" ! ! Stad ! Inwoners ! Provincie |- | 1 || [[Stockholm]] || 872.000 || [[Stockholms län]] |- | 2 || [[Göteborg]] || 511.000 || [[Västra Götalands län]] |- | 3 || [[Malmö]] || 281.000 || [[Skåne län]] |- | 4 || [[Uppsala]] || 129.000 || [[Uppsala län]] |- | 5 || [[Västerås]] || 107.000 || [[Västmanlands län]] |} == Het land == [[Bestand:Lapland.jpg|380px|left|thumb|Lapporten, de poort tot [[Lapland]].]] [[Bestand:Vänern Zweden.JPG|275px|thumb|Het grootste meer van Zweden, Vänern.]] Zweden is met een oppervlakte van 450.000&nbsp;km² het grootste land van [[Scandinavië]]. Het land is ongeveer 11 keer groter dan [[Nederland]] en 15 keer groter dan [[België]]. Zweden is ook één van de grotere landen in Europa. Van noord naar zuid is wel 1574 kilometer! Van oost naar west is 500 kilometer. Het land is zo groot, dat de mensen in Zweden de afstanden soms niet in kilometers berekenen, maar in Zweedse mijlen (1 mijl is 10 kilometer). [[Noorwegen]] ligt aan de westkant en [[Finland]] in het noordoosten. De grens met [[Noorwegen]] bestaat uit een lange, hoge bergrug. Noorwegen en Zweden zijn samen een groot, langgerekt schiereiland. De kustlijn van Zweden heeft een lengte van meer dan 3000 kilometer! In het oosten vind je de [[Botnische Golf]] en de [[Oostzee]] in het zuiden en het oosten. Het [[Kattegat]], de [[Skagerrak]] en de smalle [[Sont]] liggen in het zuidwesten. Tussen het Zweedse [[Helsingborg]] en het Deense [[Helsingør]] zit maar 4 kilometer. In de [[Oostzee]] liggen de eilanden [[Öland]] en [[Gotland]]. Deze horen allebei bij Zweden. De hoofdstad van Zweden, [[Stockholm]], ligt aan de kust in het oosten. Voor de kust van Stockholm ligt de scherenkust. Het bestaat uit ongeveer 25.000 eilanden waar Stockholm op gebouwd is. Het gebied is wel 200 kilometer lang en 60 kilometer breed! De eilanden worden verbonden met bruggen. In het zuidwesten ligt een 14 kilometer lange brug die [[Malmö]] met [[Kopenhagen]] verbind, de [[Sontbrug]]. === Wateren === In Zweden zijn heel erg veel meren, ongeveer 96.000! De twee grootste meren liggen in het zuiden, het [[Vänermeer|Vänern]] (groter dan de provincie Gelderland) en het [[Vättermeer|Vättern]]. Het water in de meren is zo schoon dat je het zelfs kunt drinken. Duizenden rivieren voeren het regenwater af naar de zee. De grootste rivieren zijn de Klarälv-Götaälv met een lengte van 720 kilometer en de Torneälv van 570 kilometer. === Bossen === Ongeveer 55% van Zweden is bedekt met bos. Zweden is daarom ook een belangrijke leverancier van hout. De bossen bestaan vooral uit naaldbomen, zoals sparren en dennen. Omdat Zweden noordelijk ligt, kunnen niet alle soorten bomen er groeien. Alleen in het zuiden, ongeveer tot de hoogte van [[Stockholm]], groeien loofbomen, zoals beuken. Hoe verder je naar het noorden gaat, hoe schraler de begroeiing wordt. Boven de loofbomengrens vind je alleen maar naaldbomen en berken. Hoe verder naar het noorden, hoe kleiner de berkenbomen worden. In het uiterste noorden vind je geen bomen meer, maar [[toendra]]. === Bergen === In het westen van Zweden, bij de grens met [[Noorwegen]], vind je hoge bergen. De hoogste berg van Zweden is de [[Kebnekaise]], die is wel 2111 meter hoog! Deze berg ligt in het uiterste noorden van Zweden, in Lapland. === Dieren === [[File:Lynx lynx (geypa)-cropped.jpg|300px|thumb|Ook lynxen vind je in Zweden.]] Hoe verder je naar het noorden gaat, hoe stiller het wordt. Dieren kunnen hier ongestoord leven. Er leven nog echte wilde dieren in Zweden, zoals beren en wolven. Ze zijn erg schuw, dus kleine kans dat je ze ziet. Herten daarentegen zijn niet schuw en komen gewoon in de tuinen van mensen. In het midden en noorden leven heel veel elanden. Elanden zijn grote dieren met een enorm gewei. Er worden veel dieren aangereden op de weg door auto’s. Om dat te voorkomen zijn aan de bermkant grote hekken geplaatst waar de dieren niet overheen komen. Een bijzonder dier is de [[veelvraat]]. Het dier lijkt een beetje op een wasbeer en kunnen wel een meter lang worden. Andere dieren die je in de Zweedse natuur vindt, zijn de lynx, poolvos, bever en de lemming. In de [[Oostzee]] kun je ook zeehonden en robben vinden, maar ook gewoon makreel, haring en schol. In de meren vind je forel, zalm, baars, snoek, brasem en karper. Ook zijn er in Zweden verschillende soorten vogels. Langs de rotsachtige kusten vind je onder andere meeuwen, eenden en alken. In de bossen leven weer patrijzen, fazanten en andere grote vogels. Maar er zijn ook bekende zangvogels, zoals de rietzanger en het blauwborstje. Roofvogels zijn er in grote getale, zoals uilen, valken en buizerds. De vogels die je er het meest ziet zijn de mees, kraai, raaf, vink en de bonte specht. === Natuurparken === In Zweden zijn ook veel nationale parken, vooral in [[Norrland]]. Zo’n 20 kilometer van [[Stockholm]] vandaan vind je het nationaal park Tyresta. In het park leven wel 80 vogelsoorten, waaronder ook uilen. === Allemansrecht === In de natuurgebieden zijn paden aangelegd om te wandelen, er zijn barbecueplekken en nog meer gemakken die het leven buiten de deur prettiger maken. Als je in een natuurgebied bent, mag je vrij bewegen zolang je het allemansrecht (Zweeds: allemansrätten) niet schend. Het allamansrätten is het recht om over privéland te mogen lopen, zodat je van de natuur kunt genieten. Je zult in Zweden weinig bordjes tegenkomen met 'Verboden toegang'. Je moet zorgen dat je geen bomen beschadigd of struiken plat trapt en je mag ook de wilde dieren niet lastig vallen. Daarnaast moet je alle hekken achter je dicht doen. Je mag niet in tuinen of graanvelden lopen, en je mag geen afval achterlaten. Vuur mag niet gemaakt worden als er een risico bestaat dat je een bosbrand aansteekt. Je mag ook niet zomaar jagen of vissen. Ook moeten honden altijd aan de lijn blijven. Je mag wel overal kamperen, maar je moet het wel eerst vragen aan de eigenaar van de grond. Je mag ook bessen, paddenstoelen en bloemen plukken. === Werelderfgoed === [[File:Visby 207-08-04.jpg|300px|left|thumb|Visby was vroeger een [[hanzestad]] en staat tegenwoordig op de Werelderfgoedlijst.]] In Zweden zijn 15 werelderfgoederen: *'''Koninklijk domein Drottningholm''', de woonplaats van de Zweedse koninklijke familie. (Sinds 1991 - cultuurerfgoed - in [[Ekerö]], vlakbij [[Stockholm]]) *'''Birka en Hovgården''', een vroegere handelsplaats voor de [[Vikingen]]. (Sinds 1993 - cultuurerfgoed - in het [[Mälarmeer]]) *'''Hoogovens van Engelsberg''', hoogovens. (Sinds 1993 - cultuurerfgoed - in [[Västmanland]]) *'''Rotstekeningen van Tanum''', rotstekeningen. (Sinds 1994 - cultuurerfgoed - in [[Talum]], [[Västra Götalands län]]) *'''Skogskyrkogården''', een kerkhof. (Sinds 1994 - cultuurerfgoed - [[Stockholm]]) *'''Hanzestad Visby''', haven van Visby. (Sinds 1995 - cultuurerfgoed - [[Visby (Zweden)|Visby]], [[Gotland]]) *'''Kerkdorp Gammelstad''', een kerkdorp. (Sinds 1996 - cultuurerfgoed - [[Luleå]]) *'''Laponia''', een gebied waar bergketens, gletsjers, hoogvlakten, oerbossen, bergmeren en stroomversnellingen te vinden zijn met een uitgebreide dieren- en plantenwereld. (Sinds 1996 - cultuur- en natuurerfgoed - [[Lapland]]) *'''Vlootbasis Karlskrona''', een vlootbasis. (Sinds 1998 - cultuurerfgoed - [[Karlskrona]]) *'''Hoge Kust / Kvarkenarchipel''', een kust met hoge kliffen en stenige, uit zee oprijzende eilandjes. (Sinds 2000 - natuurerfgoed - [[Ångermanland]], gedeeltelijk in [[Finland]]) *'''Agrarisch landschap van Zuid-Öland''', heideachtig landschap. (Sinds 2000 - cultuurerfgoed - Zuid-[[Öland]]) *'''Mijngebied van de Grote Koperberg''', een mijngebied. (Sinds 2001 - cultuurerfgoed - [[Falun]]) *'''Radiostation Varberg''', een radiostation. (Sinds 2004 - cultuurerfgoed - [[Varberg]]) *'''Geodetische boog van Struve''', een geodetische boog. (Sinds 2005 - cultuurerfgoed - [[Norrbottens län]], ook in 9 andere landen) *'''Gedecoreerde boerderijen van Hälsingland''', 7 rijkelijk versierde houten boerderijhuizen en boerderijgebouwen. (Sinds 2012 - cultuurerfgoed - [[Hälsingland]]) === Klimaat === In een groot en uitgestrekt land vind je natuurlijk verschillende soorten klimaat. Ook vind je in Zweden de natuurverschijnselen [[middernachtzon]] en het [[noorderlicht]]. In het zuiden heerst er een [[zeeklimaat]]. Dat betekent dat het in de winter niet zo koud is vergeleken met de rest van Zweden. In de zomer is het aangenaam met een frisse wind. In het midden van het land heb je een [[landklimaat]]. Bij de grens met [[Noorwegen]] (westen) vind je [[bergen]]. De westenwinden met veel regen botsen tegen de bergen en dan gaat het regenen. Zijn ze eenmaal over de bergen heen, dan zijn ze uitgeregend. Daarom is het in Midden-Zweden vrij droog. In de winter ligt er ongeveer 3 maanden sneeuw. De lente breekt begin mei aan, maar die duurt maar kort. In de zomer is het er warm en er zijn meer zonuren dan in [[Nederland]]. In het uiterste noorden is het wel bijna zeven maanden winter en er ligt een dik pak sneeuw. Een stuk van Noord-Zweden ligt ook boven de [[poolcirkel]]. De temperatuur is ver onder het vriespunt en soms is het wel 40 graden onder nul! Tijdens de wintermaanden schijnt de zon niet en ook overdag blijft het donker. Daarentegen is het in de zomer juist dag en nacht licht, bij de middernachtzon. De zon schijnt dan als het ware over de [[Noordpool]] heen en verlicht ook het deel van de aarde waar het eigenlijk nacht is. De middernachtzon kun je zelfs merken in [[Stockholm]] waar je midden in de nacht buiten nog een boek kunt lezen! Kort samengevat: hoe verder je naar het noorden gaat, hoe langer het ’s nachts licht blijft. == Demografie == [[Bestand:Stortorget Stockholm.jpg|left|400px|thumb|Het plein Stortorget in [[Stockholm]], een stad met wel 875.000 inwoners.]] === Bevolking === Zweden telt in 2017 ruim 10 miljoen inwoners. Het aantal stijgt nog steeds, maar sommige mensen zeggen dat dat niet zo zal blijven. De '''bevolkingsdichtheid''' van het land bedraagt gemiddeld 22 inwoners per km², maar de bevolking is erg ongelijk verdeeld. De meeste mensen wonen in het zuiden en midden van Zweden. Het noorden van het land is erg dunbevolkt. Ruim 86% van de bevolking woont ten zuiden van de 61ste breedtegraad, een lijn ter hoogte van de stad [[Gävle]]. Het '''kindersterftecijfer''' is in Zweden heel laag. Dat wil zeggen dat er per 1000 kinderen die er worden geboren heel weinig sterven. In Zweden sterven er per 1000 geboortes 3 kinderen. De '''levensverwachting''' is weer erg hoog. Dat wil zeggen dat de mensen in Zweden gemiddeld erg oud worden. In 1965 was de levensverwachting 74 jaar en in 2010 was dat al 82 jaar! En de gemiddelde leeftijd neemt alleen maar toe. Omdat de mensen in Zweden zo oud worden, is Zweden ook het land met de hoogste percentage ouderen ter wereld, ruim 17%. In Zweden worden meer '''jongens''' dan '''meisjes''' geboren, daarom zitten er in de '''leeftijdsgroep''' tot 63 jaar veel mannen. In de groep van 63 jaar en ouder zitten meer vrouwen, omdat vrouwen gemiddeld langer leven dan mannen. Later in de 20e eeuw zijn veel Zweden '''van het platteland naar de stad''' verhuisd. Daardoor raakten de dichtbevolkte streken nog meer in de problemen. Veel winkels kregen niet genoeg klanten, waardoor de mensen hun winkels moesten sluiten. De mensen die in het dichtbevolkte gebied bleven, moesten hierdoor veel verder reizen om boodschappen te halen. De regering heeft dit probleem opgelost door de afgelegen gebieden meer economische steun te geven. De meeste mensen '''werken''' gewoon 5 dagen achter elkaar en zijn zaterdag en zondag vrij. Iedereen heeft recht op 5 weken vakantie per jaar. Sinds de vorige eeuw zijn ook veel meer vrouwen gaan werken. Bijna de helft van de beroepsbevolking bestaat uit vrouwen. Vrouwen krijgen wel minder betaald dan mannen, ook al staat er in de wet dat vrouwen en mannen gelijk behandeld moeten worden. Zweden is een erg '''welvarend''' land. Daarom kunnen veel mensen vaak kopen wat ze maar willen. Ook geven veel mensen geld uit aan vakantie of '''vrije tijd'''. Voorbeeld: in 1990 hadden 100 mensen van de 1000 mensen een computer en in 2002 hadden al 620 mensen per 1000 mensen een computer! Ook hebben veel mensen in Zweden een bootje. De mensen in Zweden zijn erg ontspannen, geduldig en aardig. Vaak maken de mensen in Zweden met elkaar een praatje. Ook zijn Zweden vaak in de Zweedse natuur te vinden. In de stad gaan de meeste '''kinderen''' met de fiets of met de bus naar school. Op het platteland rijden er speciale schoolbussen. Tussen de middag krijgen de kinderen warm eten. Na school gaan veel kinderen trainen voor een sport, muziekles, tv kijken of huiswerk maken. Veel ouders zijn nog aan het werk als de kinderen al thuis zijn. ==== Samen ==== De Samen of Sami, vroeger werden ze ook wel de Lappen genoemd, is een volk dat boven de poolcirkel in het noorden van [[Scandinavië]] woont ([[Lapland]]). De Samen bewonen onder andere het gebied in het noorden van [[Noorwegen]], Zweden, [[Finland]] en [[Rusland]]. In Zweden leven ongeveer 20.000 Samen. Ze spreken hun eigen taal en hebben hun eigen gewoontes. Veel Samen wonen in gewone dorpen en steden en werken in kantoren en fabrieken, maar sommige Samen houden echt van het leven in het koude noorden en verkopen hun eigen rendiervlees en vis. === Immigratie === In het begin van de negentiende eeuw kwamen er al mensen uit [[Finland]] naar Zweden. De meeste immigranten kwamen pas na de [[Tweede Wereldoorlog]]. Er wonen op dit moment 300.000 Finnen in Zweden. Ongeveer 50 jaar geleden kwamen er veel werknemers uit [[Griekenland]] en [[Turkije]] naar Zweden. Zweden had een tekort aan arbeiders en de mensen werden toen met open armen ontvangen. Er wonen in het land meer dan een miljoen mensen uit andere landen. In veel landen in [[Europa (werelddeel)|Europa]] komen vluchtelingen binnen. In veel landen wordt dit onderwerp streng behandeld en als het in het land van herkomst gewoon veilig is, moet je weer terug. De Zweedse immigratiedienst is minder streng. Zweden heeft in de jaren zeventig heel veel [[Chili|Chileense]] vluchtelingen opgenomen. Zweden is heel tolerant en gastvrij tegenover de immigranten en vluchtelingen. De laatste tijd zijn veel [[Denemarken|Denen]] in het zuiden van Zweden gaan wonen, omdat je in Zweden makkelijker en goedkoper aan een huis kunt komen en je minder belasting hoeft te betalen. Hier een overzicht van alle immigranten in Zweden, 2002: {| |- | *[[Bestand:Flag of Finland.svg|22px]] [[Finland]] – 4,1% *[[Bestand:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|22px]] [[Bosnië en Herzegovina]] – 10,8% *[[Bestand:Vlag Koninkrijk Joegoslavië 1919-1943.png|22px]] Voormalig [[Joegoslavië]] – 7,3% *[[Bestand:Flag of Croatia.svg|22px]] [[Kroatië]] – 4,2% | style="width:20px;" | | valign="top" | *[[Bestand:Flag of Poland.svg|22px]] [[Polen]] – 6,9% *[[Bestand:Flag of Turkey.svg|22px]] [[Turkije]] - 5,6% *[[Bestand:Flag of Iraq.svg|22px]] [[Irak]] - 11% *[[Bestand:European flag.svg|22px]] Andere [[Europa (werelddeel)|Europese]] landen – 12,3% | style="width:20px;" | | valign="top" | *[[Afrika]] – 9,2% *[[Noord-Amerika|Noord]]- en [[Zuid-Amerika]] – 6,7% *Andere [[Azië|Aziatische]] landen – 13,6% *[[Landen van de wereld|Overige landen]] – 8,3% |} === Emigratie === [[Bestand:Kiruna kerk.jpg|280px|thumb|Een kerk in Kiruna.]] Vanaf 1820 tot 1930 verhuisden veel Zweden naar Noord-Amerika. Sommige gebieden hebben zwaar te lijden gehad van deze grote emigratie. Tegenwoordig wonen er in de [[Verenigde Staten]] 4,4 miljoen Zweden en in [[Canada]] 330.000! === Taal === Het [[Zweeds]] lijkt een beetje op het [[Nederlands]] en het [[Duits]]. Dat komt omdat de taal tot de Germaanse taalfamilie behoort. Veel woorden zijn te herkennen. Het [[Zweeds]] is ook een toontaal. Dat betekent dat in sommige woorden en zinnen de toon omhoog of omlaag gaat. === Religie === Gustav Vasa maakte in 1527 de Lutherse godsdienst tot staatsgodsdienst. Dat betekent dat de oorspronkelijke rooms-katholieke kerken in protestantse kerken veranderden. Met de komst van buitenlanders zijn ook andere religies Zweden binnengekomen. Ongeveer 100.000 mensen zijn rooms-katholiek. In sommige steden staat een moskee. De meeste mensen zijn [[protestant]], ruim 68%. == Politiek == [[Bestand:Rijksdag Zweden.jpg|285px|thumb|De Rijksdag in [[Stockholm]].]] Zweden heeft een [[constitutionele monarchie]]. Ook heeft Zweden een ceremonieel koningschap. Dat betekent dat het staatshoofd (de koning) niet lid is van de [[regering]]. Sinds 19 september 1973 is Karel XVI Gustaaf de koning van Zweden. Hij zal worden opgevolgd door zijn dochter prinses Victoria Ingrid Alice Desiree. De vrouw van Karel heet koningin Silvia en zij hebben 3 kinderen: Victoria (de kroonprinses), Carl Philip en Madeleine. De [[regeringsleider]], in Zweden wordt het de staatsminister genoemd, wordt gekozen door het [[parlement]]. De [[regeringsleider]] benoemt ook de ministers. Van 2006 tot 2014 was [[Fredrik Reinfeldt]] de [[regeringsleider]], nadat hij de parlementsverkiezingen won. Sinds 3 oktober 2014 is [[Stefan Löfven]] de regeringsleider. Het Zweedse [[parlement]], de Rijksdag, heeft één kamer. De kamer telt 349 leden. De leden worden direct gekozen. Om de 4 jaar zijn er parlementsverkiezingen. Als je 18 jaar of ouder bent mag je stemmen. Elke län (Zweedse provincie) heeft een gouverneur. De gouverneurs worden door het [[kabinet]] benoemd. Het [[kabinet]] is eigenlijk hetzelfde als de [[regering]]. == Economie == === Werken in de dienstsector === Ongeveer 4,5 miljoen Zweden hebben een baan. Van hun werkt ruim 70% in de dienstsector. Het grootste deel van de dienstensector zit in de hoofdstad [[Stockholm]] en andere grote steden, omdat er hier meer onderwijsinstellingen en handelscentra zijn gevestigd. Meer dan de helft van de mensen die in de dienstensector werken doen dat voor de overheid. Ze werken bijvoorbeeld in de verpleging, het onderwijs, de gezondheidszorg of bij de politie. Ongeveer 14% werkt in de handel en de horeca. Daaronder vallen bijvoorbeeld winkels, hotels en restaurants. En ongeveer 9% is werkzaam bij de financiële zaken, zoals banken en verzekeringsmaatschappijen. Ruim 7% werkt bij de transport of communicatie, zoals radio en televisie. De mensen in Zweden verdienen erg goed, ruim €29.850 per jaar! (2011) === Werkloosheid === De werkloosheid van Zweden: In 1990 waren er ongeveer 75.000 mensen werkloos. Dat aantal steeg snel tot in 1993, toen er ruim 360.000 mensen werkloos waren. Dat aantal bleef een aantal jaren hangen. Vanaf 1997 daalde het aantal weer tot in 2002, toen er 175.000 mensen geen baan hadden. === Landbouw en veeteelt === Zweden was in de 19e eeuw een land met heel veel boeren. Driekwart van de mensen werkte toen op het land en ze woonden in eenvoudige, houten huizen. Tegenwoordig werkt nog maar 3% van de bevolking in de [[landbouw]], [[veeteelt]] en [[bosbouw]]. De bedrijven van de boeren zijn wel veel groter en beter geworden. Veel machines hebben het zware werk overgenomen. De landbouw vindt met name plaats in het zuiden van het land, ongeveer onder de lijn van [[Oslo]] en [[Stockholm]]. De boeren verbouwen daar vooral graan, suikerbieten en aardappelen. Ook werken er mensen in de veeteelt. Koeien worden gehouden voor de melk en voor de slacht en er zijn kippenboerderijen en varkenshouderijen. De Zweden eten het liefst vlees en eieren die in Zweden zelf geproduceerd zijn. === Bosbouw === Op meer dan de helft van de bodem in Zweden groeien bomen in uitgestrekte bossen. Zweden is samen met [[Canada]] de grootste leverancier van [[hout]] in de wereld. Zweden verdient veel met de bosbouw. Er zijn ongeveer 28.000 mensen werkzaam in de bosbouw. Dat aantal gaat steeds meer dalen, omdat er nu veel machines worden ingezet. Jaarlijks wordt er ongeveer 68 miljoen kubieke meter hout gekapt. De mensen planten hierna weer nieuwe bomen die ook weer groter worden. Je mag overigens niet overal zomaar bomen kappen. In bepaalde gebieden mag helemaal niet gekapt worden, zoals in nationale parken. Het moet ook op een duurzame wijze worden gekapt, met behoud van de biodiversiteit. Dat betekent dat er voldoende bomen over moeten blijven voor vogels, het leefgebied van dieren en planten niet mag worden aangetast en bomen langs rivieren mogen niet gekapt worden. Dit moet de overheid in de gaten houden. Dit alles is in de wet vastgelegd. Vroeger was het transport van hout erg moeilijk. De gekapte boomstammen moesten in de rivieren worden gegooid en ze dreven naar de zee, waar de boomstammen er weer werden uitgehaald. Tegenwoordig worden de boomstammen met vrachtwagens en treinen vervoerd naar de houtzagerijen en cellulosefabrieken. In de cellulosefabrieken wordt het hout tot pulp vermalen waar papier van wordt gemaakt. De pulp wordt naar de papierfabrieken gebracht. Ikea is een Zweedse producent van houten meubelen. In heel veel landen vind je Ikea fabrieken. === Energie === Waterkrachtcentrales liggen veel in het midden en noorden van Zweden waar de grote rivieren stromen. Zij leveren meer dan 40% van alle energie. === Industrie === [[Bestand:Volvo V70.JPG|250px|thumb|Een Volvo V70, een Zweedse auto.]] Louis de Geer, een Nederlander, is de grondlegger van de industrie in Zweden. Hij begon rond het jaar 1620 een ijzergieterij. Pas veel later is de industrie echt op gang gekomen. In de Zweedse bodem werden veel grondstoffen gevonden. Het ijzererts dat bij Kiruna (Noord-Zweden) werd gedolven, behoort tot de hoogste kwaliteit. Maar ook in Midden-Zweden werd ijzererts gevonden. Zweden heeft één van de grootste hoeveelheid ijzererts, zwavelerts, koper en lood van [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Na de [[Tweede Wereldoorlog]] is de auto-industrie in Zweden enorm gegroeid. Volvo en Saab werden bekende merken in [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Saab maakt zelfs vliegtuigen. Ook worden er in Zweden koelkasten, stofzuigers en telefoons gemaakt. Er liggen telefoonnetwerken in het buitenland. De belangrijkste handelspartners van Zweden '''circa 2005''' waren: (% van de waarde) {| |- |'''Export (uitvoer):''' *[[Bestand:Flag of Germany.svg|22px]] [[Duitsland]] – 10,9% *[[Bestand:Flag of the United States (Pantone).svg|22px]] [[Verenigde Staten]] – 10,3% *[[Bestand:Flag of the United Kingdom.svg|22px]] [[Groot-Brittannië]] – 9,2% *[[Bestand:Flag of Norway.svg|22px]] [[Noorwegen]] – 7,6 % *[[Bestand:Flag of Denmark.svg|22px]] [[Denemarken]] – 5,8% | style="width:20px;" | | valign="top" | *[[Bestand:Flag of Finland.svg|20px]] [[Finland]] – 5,5% *[[Bestand:Flag of the Netherlands.svg|22px]] [[Nederland]] – 5,4% *[[Bestand:Flag of France.svg|22px]] [[Frankrijk]] – 5,2% *[[Bestand:Flag of Belgium.svg|22px]] [[België]] – 4,7% *[[Bestand:Flag of Italy.svg|22px]] [[Italië]] – 4,2% | style="width:20px;" | | valign="top" |'''Import (invoer):''' *[[Bestand:Flag of Germany.svg|22px]] [[Duitsland]] – 16,8% *[[Bestand:Flag of the United Kingdom.svg|22px]] [[Groot-Brittannië]] – 9,6% *[[Bestand:Flag of Norway.svg|22px]] [[Noorwegen]] – 8,4% *[[Bestand:Flag of the Netherlands.svg|22px]] [[Nederland]] – 7,5% *[[Bestand:Flag of Denmark.svg|22px]] [[Denemarken]] – 7,2% | style="width:20px;" | | valign="top" | *[[Bestand:Flag of the United States (Pantone).svg|22px]] [[Verenigde Staten]] – 6,5% *[[Bestand:Flag of France.svg|22px]] [[Frankrijk]] – 6,4% *[[Bestand:Flag of Finland.svg|20px]] [[Finland]] – 5,7% *[[Bestand:Flag of Belgium.svg|22px]] [[België]] – 3,8 *[[Bestand:Flag of Italy.svg|22px]] [[Italië]] – 3,3% |} == Toerisme en vrije tijd == === Toerisme === Zweden is een land waar heel veel te zien en te beleven valt. Er zijn prachtige, oude steden, zoals [[Stockholm]], [[Göteborg]] en [[Helsingborg]]. Maar ook een prachtige natuur waar je veel kan doen. Kortom: Zweden lijkt een echt toeristenland, maar toch is dat niet zo. Vroeger kwamen er veel toeristen naar Zweden, ongeveer 14 miljoen, maar dat aantal nam sterk af. De Zweden proberen het wel weer aantrekkelijker te maken, maar veel mensen denken dat Zweden koud en nat is. Dat is niet zo, want in de zomer kan het er ook erg warm zijn. Mensen kunnen naar de vele meren waar je kan zwemmen, of voor de wintersport om te skiën of te schaatsen. Tegenwoordig komen er jaarlijks zo’n 6 miljoen bezoekers naar Zweden, waaronder ook veel [[Japan]]ners. Wel komen veel dagjesmensen uit [[Noorwegen]] en [[Denemarken]] naar Zweden, omdat veel artikelen in Zweden erg goedkoop zijn. === Vrije tijd === Zweden houden van de natuur en trekken er in hun vrije tijd graag op uit. In [[Lapland]] kan je wandelen op de goed onderhouden wandelpaden door de prachtige natuur. Je mag ook overal kamperen. Ook skiën is een populaire wintersport. Heel veel mensen hebben hun eigen ski's en veel kinderen leren skiën op jonge leeftijd. De Zweden gaan 's zomers graag op vakantie naar het buitenland, vooral naar de landen rond de [[Middellandse Zee]]. Veel Zweden gaan meerdere keren per jaar op vakantie. Ook dagtripjes naar [[Denemarken]] en [[Polen]] zijn populair, vooral omdat je daar makkelijker aan sterke drank kunt komen. == Onderwijs == Veel kinderen gaan als ze nog klein zijn naar de ''daghem'', de kinderopvang, omdat de ouders vaak werken. Vanaf 7 jaar is de basisschool, de ''grundskola''. Dit is verplicht. Het duurt 9 jaar, dus tot aan je zestiende zit je op school. In de lessen is veel aandacht voor natuur en activiteiten, zoals sport, muziek en handenarbeid. In de middag krijgen de kinderen op school warm eten. Na de basisschool kan je 2 of 3 jaar naar het gymnasium. Als je deze diploma hebt gehaald, kan je een studie doen aan een hogeschool of [[universiteit]]. In totaal zijn er in het hele land ongeveer 30 tot 35 hogescholen en universiteiten. Het verschil tussen een hogeschool en universiteit is dat er aan een universiteit onderzoek wordt gedaan. Aan een hogeschool gebeurt dit niet. Het onderwijs in Zweden is gratis! Van de basisschool tot aan de universiteit. == Cultuur == [[Bestand:Knäckebröd.jpg|250px|thumb|Bekend in de Zweedse keuken, ''knäckebröd''.]] [[Bestand:Systembolaget.JPG|250px|thumb|Een ''systembolaget'' in het winkelcentrum Kungens Kurva in Huddinge, vlakbij [[Stockholm]].]] [[Bestand:Midsommar på Årsnäs.png|250px|thumb|Het midzomerfeest bij Kode, een plaatsje bij [[Göteborg]].]] [[Bestand:Luciafeest 2007.jpg|250px|thumb|Het Luciafeest in 2007.]] [[Bestand:Zweedse krant.jpg|250px|thumb|De Zweedse kranten ''Dagens Nyheter'' en ''Göteborgs-Posten''.]] [[Bestand:Svenska honderdkronen.JPG|250px|thumb|Zweedse honderdkronen.]] [[Bestand:Inlandsvägen.jpg|250px|thumb|Een ''inlandsväg'' is een Zweedse term voor een weg die van zuid naar noord loopt.]] [[Bestand:X2000 in Malmö.jpg|250px|thumb|De X2000, ook wel de SJ X2 genoemd, in [[Malmö]].]] [[Bestand:SAS.png|250px|thumb|Een vliegtuig van de Scandinavian Airlines.]] [[Bestand:Turning Torso by night.jpg|250px|thumb|De Turning Torso in de nacht, [[Malmö]].]] [[Bestand:Avicii.jpg|250px|thumb|Een bekende Zweedse dj, [[Avicii]].]] [[Bestand:ABBA Member.jpg|250px|thumb|De 4 leden van [[ABBA]], een wereldberoemde popgroep.]] === Algemeen === Veel Zweden zijn geïnteresseerd in kunst en cultuur. Ook zijn de Zweden leergierig, dus ze gaan graag naar cursussen en studies. Zweden staat ook bekend op het gebied van ''design''. De Zweedse meubelen zijn heel gewild in de rest van de wereld. Ook is glas een bekend product, want er zijn verschillende beroemde glasblazerijen. === Sport === Zweden kent een aantal populaire sporten. [[IJshockey]], [[bandy]], [[innebandy]], [[schaatsen]] en [[skiën]] zijn bekend onder de Zweden. Ook houden veel Zweden van watersport. [[Voetbal]] is ook erg populair, ook bij de meisjes. Zweden heeft dan ook een goed nationaal voetbalelftal, zowel bij de mannen als bij de vrouwen. In 1994 stond het Zweedse mannenelftal zelfs tweede op de FIFA-wereldranglijst. Meer dan 2 miljoen van de 9 miljoen Zweden zijn lid van een sportvereniging. Veel kinderen zitten op [[voetbal]], [[golf]], [[atletiek]] en [[paardensport]]. === Zweedse keuken === Zweden heeft een heel eigen keuken. De meeste gerechten komen van de boeren en zijn stevig: veel vlees/vis met aardappelen en jus. Vis is in Zweden erg populair. In de rivieren zit veel zalm en forel. In de rivieren, meren en in de [[Oostzee]] wordt vis gevangen. Sommige Zweden eten haring op een aparte manier. Dat heet ''surströmming''. De haring wordt verpakt in blik en na een paar maanden gaat de haring rotten en het blik gaat bol staan. Als het blik bol gaat staan is het een goed moment om het blik te openen en de haring te eten. Het geeft wel een vreselijke lucht, daarom kan je het beter niet in huis openen! In Zweden zijn verschillende broodsoorten. Veel broodsoorten zijn gezoet met stroop, waardoor het langer goed blijft. Tegenwoordig is het niet meer nodig, maar veel Zweden zijn die zoete smaak wel gewend. Een typisch Zweeds broodsoort dat je maandenlang kunt bewaren is ''knäckebröd''. Het is plat, knapperig en volkoren. ''Knäckebröd'' is erg gezond en het wordt veel gegeten door mensen die op dieet zijn. In de vele bossen groeien verschillende soorten bessen, waaronder bosbessen, bramen, frambozen en wilde aardbeien. Maar je vindt er ook verschillende soorten eetbare [[paddenstoelen]]. Deze bessen en “schimmels” worden veel geplukt door de mensen. Van de bessen kan je onder andere ''kräm'' maken. Dat is een soort vla van bessensap gemaakt. Maar dit kan je ook gewoon in de supermarkt kopen. ==== Alcohol ==== In Zweden kun je in supermarkten alleen licht [[bier]] krijgen. Voor sterke drank, zoals likeur, wijn en zwaarder bier moet je naar speciale staatswinkeltjes. Zo'n winkeltje heet een ''systembolaget''. Mensen die in afgelegen gebieden wonen moeten hiervoor meestal ver reizen, omdat het meestal alleen in grote steden te vinden is. === Zweedse feestdagen === Enkele bekende Zweedse feestdagen zijn: ==== Walpurgisnacht ==== Op 30 april wordt de Walpurgisnacht gevierd, ook wel bekend als ''Valborgsmässoafton''. 'S avonds worden overal grote vuren ontstoken om de winter te verjagen. Het feest wordt onder andere ook in [[Duitsland]] en [[Finland]] gevierd. De viering is overal verschillend. Vaak zingen de mensen liedjes over de lente, maar ook worden er soms carnavalsoptochten gehouden. ==== Nationale feestdag ==== De nationale feestdag is de ''Svenska flaggans dag''. In 1982 werd besloten dat 6 juni, de dag van de Zweedse vlag, ook de nationale feestdag zou worden. Het werd echter geen officiële feestdag waarop iedereen vrij zou zijn. Later wilden mensen in de regering een nieuwe nationale feestdag creëren, waar iedereen, inclusief de immigranten, plezier aan zouden beleven. Daarom werd in 2005 besloten dat de nationale feestdag een officiële feestdag werd. Dit ging ten koste van tweede pinksterdag. ==== Midzomerfeest ==== Het ''midsommarfest'' wordt gevierd op de vrijdag en zaterdag van het laatste weekend van juni. Iedereen doet daar aan mee en de huizen en winkels zijn versierd. De mensen gaan tot diep in de nacht door met dansen en drinken. Als traditie planten de mensen een meiboom. Op de boom zitten berkenbladeren en bloemen. Veel mensen vieren dat de zomer is begonnen. ==== Rivierkreeftfeest ==== Op de tweede woensdag van augustus begint het ''Kräftskiva''. De hele familie komt dan bij elkaar om rivierkreeft te eten met brood, kaas, bier en schnapps. De kreeften die worden gegeten zijn erg geliefd en sommige mensen kweken ze zelf om zeker te weten dat ze er één hebben als het seizoen begint. ==== Surströmningfeest ==== Op de tweede donderdag van augustus begint in het noorden van Zweden het ''surströmningfeest''. De mensen eten dan de eerste haringen die in de [[Oostzee]] zijn gevangen. De haringen worden gegeten met brood, uien en aardappelen. ==== Luciafeest ==== Op 13 december wordt het ''Santa Luciafest'' gevierd. Het feest geeft het begin van de kerstperiode aan. De Lucia draagt een wit gewaad met een rood lint en ze heeft een kroon met brandende kaarsen op haar hoofd. ==== Kerstfeest ==== Het kerstfeest is voor de Zweden een echt familiefeest. Het wordt gevierd rond 24, 25 en 26 december. De familie komt bij elkaar om verschillende lekkernijen te eten en daarna worden er oude liederen gezongen rond de kerstboom. Onder de kerstboom liggen ook cadeautjes. ==== Oud en nieuw ==== Met oud en nieuw, eind december en begin januari, organiseren de Zweden hun eigen feesten. Jongeren gaan vaak naar de discotheek of mensen zoeken een restaurant op. Er wordt ook wel [[vuurwerk]] afgestoken, maar de gekte daaromheen is niet zo groot als in de rest van [[Europa (werelddeel)|Europa]], bijvoorbeeld [[Nederland]], [[België]], [[Duitsland]] en Oost-Europa. === Media === ==== Radio en televisie ==== Sveriges Television (SVT) is de nationale publieke omroep van Zweden. Het is opgericht in 1956. SVT heeft 6 kanalen. Verder hebben verschillende regio’s lokale televisie. Zweden heeft ook een educatieve omroep: ''Utbildningsradion''. Er is ook een aparte kinderzender die programma’s voor kinderen uitzend. Sveriges Radio heeft verschillende zenders. De één heeft alleen klassieke muziek en de andere zend vaak nieuws uit. Je hebt ook zenders met popmuziek en amusement. Verder heb je ook verschillende lokale zenders, afhankelijk van waar je bent. ==== Kranten en tijdschriften ==== Verschillende Zweedse kranten zijn ''Dagens Nyheter'', ''Aftonbladet'', ''Svenska Dagbladet'' en ''Metro''. Verder zijn er ook veel streekbladen voor bijvoorbeeld [[Skåne]], [[Stockholm]] en Jämtland. === Geld === In september 2003 stemde 56% van de Zweden tegen de invoering van de euro in hun land. De mensen betalen daar dus nog steeds met de [[Zweedse kroon]]. Eén Zweedse kroon is ongeveer 11 cent. Honderd Zweedse kronen zijn dus 11 euro. === Gezondheidszorg === De meeste steden hebben meerdere gezondheidscentra (''Vårdcentraler''). Er werken artsen en verpleegkundigen in de ziekenhuizen. De gezondheidszorg is in Zweden heel erg goed. Iedereen valt onder de verplichte collectieve ziektekostenverzekering. Een opname of verblijf in het [[ziekenhuis]] wordt dus betaald door de verzekering. In Zweden zijn ook apotheken, waar je medicijnen kan halen. == Vervoer == === Per auto === Tegenwoordig vindt het meeste transport plaats over de weg, dat vaak geasfalteerd is, maar er zijn ook verharde grindwegen. Het vrachtvervoer gaat vooral per vrachtwagen. Hoewel Zweden een erg groot land is met een kleine bevolking, heeft het toch een groot wegennet. Er zijn een paar grote vierbaanswegen, zoals de E4 van [[Stockholm]] naar Helsingborg. Rondom de steden zijn de wegen ook vierbaans. Verder naar het noorden vind je minder wegen, omdat het daar veel minder dichtbevolkt is. Over een afstand van 100 kilometer zie je daar soms maar een paar auto’s! === Per trein === In Zweden vind je verschillende soorten [[trein]]en. De snelste is de hogesnelheidstrein X2000. Die rijdt met een snelheid van meer dan 200 kilometer per uur. Deze treinen rijden naar [[Malmö]], [[Sundsvall]], [[Jönköping]], maar ook naar [[Kopenhagen]] en [[Oslo]] in het buitenland. De treinreis van [[Göteborg]] naar [[Stockholm]] duurt maar 3 uur en aan boord kun je een warme maaltijd krijgen. Verder heb je ook nog de intercities, de treinen die tussen verschillende steden rijden. Ook heb je in [[Lapland]] kilometerslange ertstreinen die ijzererts naar de havens brengen. === Per bus === Tussen veel Zweedse steden rijden bussen. Met de bus reizen is er goedkoop. Als je met de bus reist, zit je in een snelbus. Deze snelbussen stoppen niet vaak op tussenliggende plaatsen. Er rijden zelfs bussen naar [[Noorwegen]] en [[Denemarken]]. === Per boot === Er varen nog steeds veerboten over de [[Oostzee]], die naar eilanden of zelfs naar het buitenland gaan. Er zijn verschillende veerverbindingen met andere landen. === Per vliegtuig === Zweden is een heel groot land, waardoor reizen met een vliegtuig erg handig en normaal is. Er zijn veel vliegvelden in het land. Zweden deelt samen met [[Denemarken]] en [[Noorwegen]] de luchtvaartmaatschappij SAS, [[Scandinavian Airlines|Scandinavia Airline System]]. Vanuit de luchthavens van [[Stockholm]] vliegt de SAS op alle werelddelen. == Gebouwen == Zweden heeft 24 gebouwen die hoger zijn dan 70 meter. Veel van die gebouwen staan in de hoofdstad [[Stockholm]], maar ook in [[Göteborg]], [[Malmö]], [[Västerås]], [[Solna]], [[Lund]], [[Halmstad]] en [[Upplands Väsby]]. Hier een lijst met de 10 hoogste gebouwen van Zweden: {| |- | {| class="wikitable" ! ! Naam ! Locatie ! Hoogte ! Opening |- | 1 || [[Turning Torso]] || [[Malmö]] || 190 m|| 2005 |- | 2 || [[Kista Science Tower]] || [[Stockholm]] || 124 m || 2003 |- | 3 || [[Scandic Victoria Tower]] || [[Stockholm]] || 117 m || 2011 |- | 4 || [[Quality Hotel Friends]] || [[Solna]] || 90 m || 2013 |- | 5 || [[Skatteskrapan]] || [[Stockholm]] || 86 m || 1959 |} | style="width:20px;" | | valign="top" | {| class="wikitable" ! ! Naam ! Locatie ! Hoogte ! Opening |- | 6 || [[DN-Skrapan]] || [[Stockholm]] || 84 m || 1964 |- | 7 || [[Kronprinsen]] || [[Malmö]] || 82 m|| 1964 |- | 8 || [[Gothia Crown Tower]] || [[Göteborg]] || 82 m || 1984 |- | 9 || [[Lilla Bommen]] || [[Göteborg]] || 81 m || 1989 |- | 10 || [[Skrapan]] || [[Västerås]] || 81 m || 1990 |} |} == Vlag == [[Bestand:Flag of Sweden.svg|30px]] De Zweedse vlag is al sinds de zestiende eeuw in gebruik, maar werd pas in 1906 de officiële vlag van Zweden. Het Scandinavisch kruis moet het [[christendom|christelijk]] geloof voorstellen en het blauw en het geel het oude Zweedse wapen. == Beroemde Zweden == * [[ABBA]] (actief van 1972-1982), popgroep * [[Astrid Lindgren]] (1907-2002), schrijfster * [[Alfred Nobel]] (1833-1896), uitvinder van [[dynamiet]] - naar hem is ook de [[Nobelprijs]] vernoemd * [[Avicii]] (1989), dj * [[Inger Nilsson]] (1959), kind[[actrice]], Inger speelde [[Pippi Langkous]] * [[Ove Kindvall]] (1943), voetballer * [[Zlatan Ibrahimović]] (1981), voetballer == Weetjes == Wist je dat... *... Zweden haar nationale luchtvaartmaatschappij, [[Scandinavian Airlines]], deelt met [[Noorwegen]] en [[Denemarken]]? *... het water in de meertjes zo schoon is dat je het kunt drinken? *... de [[Sontbrug]] Zweden met [[Denemarken]] verbind? *... veel Zweedse kinderen een televisie op hun kamer hebben? *... rottende haring in blik een echte Zweedse lekkernij is? *... herten in het voorjaar de bloemetjes komen opeten in de tuinen aan de rand van de stad? *... Zweedse vrouwen tot de allermooiste vrouwen ter wereld behoren? *... Zweden één van de welvarendste landen ter wereld is? *... gezinnen in Zweden vaak 2 of meer auto's hebben? *... er 200 kilometer boven de [[poolcirkel]] een [[IJshotel Jukkasjärvi|ijshotel]] staat dat alleen in de winter geopend is? == Fotogalerij == <gallery> Bestand:Zweden map.gif|Een kaartje van Zweden </gallery> Voor meer afbeeldingen van Zweden, kijk dan [[:Categorie:AfbZweden|hier]]! == Externe links, bronnen, afbeeldingen == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sw.html CIA worldfactbook] * [http://www.zweden.com Site over Zweden] (In het Duits en Engels) {{Navigatie Europese Unie}} {{Navigatie Landen Europa}} [[Categorie:Landen]] [[Categorie:Europese Unie]] [[Categorie:Landen van Europa]] [[Categorie:Koninkrijk]] [[de:Schweden]] [[en:Sweden]] [[es:Suecia]] [[fr:Suède]] [[ru:Швеция]] |}'