Individuele wijzigingen onderzoeken

'{{werk}} {{Kazachstan}} '''Kazachstan''' is een land in [[Europa (werelddeel)|Europa]] en [[Azië]]. Kazachstan is een zogeheten [[transcontinentale staat]], aangezien het op twee verschillende continenten ligt. Het grootste gedeelte van het land ligt in Azië; slechts 10% van het land ligt in Europa. Kazachstan grenst in het noorden aan [[Rusland]], in het oosten aan de [[volksrepubliek China]] en in het zuiden aan [[Kirgizië]], [[Turkmenistan]] en [[Oezbekistan]]. Ook grenst Kazachstan aan de [[Kaspische Zee]] in het zuidwesten. Kazachstan heeft zo'n 19 miljoen inwoners. De hoofdstad van het land is [[Astana (stad)|Astana]]. Het is het op acht na grootste land ter wereld. In Kazachstan wordt zowel [[Russisch]] als [[Kazachs]] gesproken. In het gebied waar Kazachstan nu ligt, woonden vroeger verschillende volkeren. Deze volkeren waren [[nomade]], waardoor zijn geen vaste woonplaats hadden. Hierdoor waren er verschillende kleinere landen, waaronder het [[khanaat van de Karachaniden]]. Tussen de 12e en 14e eeuw was Kazachstan onderdeel van het [[Mongoolse Rijk]]. Hierna werd het [[Kazachse Kanaat]] opgericht. Dit werd steeds kleiner, aangezien de Russen hun rijk uitbreidden. Tegen 1847 was geheel Kazachstan door de Russen veroverd. Onder de [[Sovjet-Unie]] werd Kazachstan een eigen deelrepubliek. Kazachstan werd uiteindelijk onafhankelijk in 1991. Kazachstan werd hierna een [[dictatuur]] onder [[Noersoeltan Nazarbajev]]. Sinds zijn dood in 2019 probeert de nieuwe president [[Kassim-Zjomart Tokajev]] het land te veranderen en democratischer te maken. Kazachstan is een multicultureel land met 50 verschillende volkeren. De meeste inwoners zijn Russisch of Kazachs. Vooral in de steden en in het noorden van het land wordt het Russisch gesproken. Het Kazachs wordt meer gesproken op het platteland en in het zuiden. Het land bestaat grotendeels uit steppes en is rijk aan grondstoffen. == Geschiedenis== ===Prehistorie=== ===Oudheid=== ===Kanaten=== ===Onderdeel van het Russische Keizerrijk=== ===Sovjetperiode=== * Kazachse Socialistische Sovjetrepubliek 1936-1991 * Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek 1920-1991 * Sovjet-Unie 1917-1991 * Voorlopige Regering 1917-1917 Oktober * Keizerrijk Rusland 1721–1917 * Tsaardom Rusland 1547–1721 ===Onafhankelijkheid=== ==Geografie== ===Landschap=== ===Grote steden=== ===Natuur=== ===Klimaat=== ==Bevolking== ===Bevolkingsgroepen=== ===Taal=== In Kazachstan zijn er twee officiële talen, namelijk het [[Kazachs]] en het [[Russisch]]. Het Kazachs is een [[Turkse talen|Turkse taal]] en familie van het [[Turks]], het [[Kirgizisch]] en het [[Turkmeens]]. Het wordt geschreven in zowel het Latijnse als Cyrillische alfabet, maar vanaf 2025 wordt alleen het Latijnse alfabet gebruikt voor het schrijven van de taal. Het Russisch wordt als moedertaal gesproken door de Russische minderheden in het noorden van Kazachstan. Zowel het Kazachs als het Russisch hebben dezelfde status en beide talen worden door de overheid gebruikt. 74% van de bevolking spreekt Kazachs en 89% spreekt Russisch. Veel sprekers van het Kazachs spreken ook Russisch als vreemde taal. Daarnaast zijn er nog altijd minderheidstalen die door de Kazachse overheid erkend worden. Dit zijn het [[Duits]], het [[Tadzjieks]], het [[Tataars]], het [[Turks]], het [[Oekraïens]], het [[Oeigoers]] en het [[Oezbeeks]]. ===Religie=== ===Onderwijs=== ==Kunst en cultuur== ===Feestdagen=== [[File:ТОС-1А_«Солнцепёк»_на_военном_параде_в_Астане_7_мая_2015_года_(2).JPG|right|300px|thumb|[[Militaire parade]]s tijdens de overwinning in de Tweede Wereldoorlog]] Kazachstan viert zowel christelijke als islamitische feestdagen. Zo is het [[offerfeest]] een vrije dag in Kazachstan. Daarnaast worden nog de feestdagen van de [[Russisch-Orthodoxe Kerk]] gevierd, zoals orthodox kerstmis. Het verschil met de kerst in West-Europa is dat kerstmis volgens de orthodoxe kerk in januari valt. Andere vrije dagen zijn: * [[Nieuwjaarsdag]] (1 januari) * [[Internationale vrouwendag]] (8 maart) * [[Noroez]] (paar dagen in maart; de viering van het voorjaar) * [[Overwinningsdag]] (9 mei; overwinning in de Tweede Wereldoorlog) * Dag van de Bescherming van het Moederland (10 mei; overwinning in de Tweede Wereldoorlog) * Dag van de Grondwet (30 augustus) * Dag van de eerste president (1 december) * Onafhankelijkheidsdag (16 december) ===Muziek=== [[File:Celebration_of_Nowruz_shared_by_several_countries,_Afghanistan,_Azerbaijan,_Russian_Federation,_Kazakhstan,_Uzbekistan,_Pakistan_and_Turkey._1.jpg|left|300px|thumb|De [[dombra]]; een van de bekendste muziekinstrumenten uit Kazachstan]] Kazachstan heeft verschillende soorten traditionele muziek. Er zijn twee soorten traditionele muziek. Als eerste is er ''küy''. Dit is muziek die wordt opgevoerd door één persoon met tekst op de achtergrond. De tweede soort is koormuziek dat vaak door groepen vrouwen wordt opgevoerd bij feesten en trouwerijen. Deze koormuziek gaat vaak over traditionele liederen over de voorvaderen, de liefde, wijze lessen en historische gebeurtenissen. Beide soorten muziek worden opgevoerd met traditionele Kazachse muziekinstrumenten, zoals de [[dombra]], de [[mondharp]] en de [[kobyz]]. Toen Kazachstan onderdeel werd van het Russische Keizerrijk kwamen [[klassieke muziek]] en [[opera]] naar Kazachstan toe. De Sovjets probeerden om de traditionele Kazachse muziek onderdeel te maken van de Sovjetmuziek. Hierdoor werden veel muziekinstrumenten aangepast, zodat deze klopten met de Russische. Na de onafhankelijkheid leefde de traditionele muziek weer op, maar er ontstonden ook veel nieuwe genres. [[Rapmuziek]] en [[hiphop]] zijn erg populair in Kazachstan. ===Sport=== In Kazachstan beoefent 30% van de bevolking een sport in zijn of haar vrije tijd. Er zijn een hoop sportclubs in Kazachstan. Het land heeft ook verschillende internationale wedstrijden georganiseerd. Kazachstan doet sinds de onafhankelijkheid mee aan de [[Olympische Spelen]]. Op de Olympische Spelen is het land vooral succesvol in [[boksen]]. Ook worden er veel wintersporten in het land beoefend, zoals [[bandy]], [[skiën]] en [[ijshockey]]. [[Bestand:Turk22.jpg|right|300px|thumb|Het [[mausoleum van Hodja Ahmed Yasavi]]]] Andere populaire sporten in Kazachstan zijn [[wielrennen]], [[voetbal]] en [[rugby]]. ===Werelderfgoed=== In Kazachstan liggen vijf objecten die op de [[werelderfgoedlijst]] van [[UNESCO]] staan. Dit zijn: * Het [[mausoleum van Hodja Ahmed Yasavi]] * Rotsgraveringen in het archeologisch landschap van [[Tamgaly]] * [[Saryarka]]-steppe en Meren van Noord-Kazachstan * [[Zijderoute]]: het wegennetwerk van de Chang'an-Tiensjancorridor (deels in China en Kirgizië) * [[Westelijke Tiensjan]] (deels in Kirgizië en Oezbekistan) ===Eten en drinken=== [[File:Beshbarmak1.jpg|left|300px|thumb|[[Besbarmaq]], een van de belangrijkste gerechten uit de Kazachse keuken]] De Kazachse keuken heeft nog veel oude gerechten. In Kazachstan zijn er vier soorten vlees; schapen-, kamelen-, paarden- en rundvlees. Rund- en schapenvlees wordt vooral in het dagelijks leven gegeten. Paarden- en kamelenvlees wordt alleen tijdens speciale gelegenheden gebruikt. Dit vlees wordt in verschillende gerechten gebruikt, zoals [[besbarmaq]], [[palaw]] en [[qazy]]. Basbarmaq wordt ook wel "vijf vingers" genoemd, aangezien het met de hand wordt gegeten. Gerechten worden vaak opgediend in volgorde van belangrijkheid. De belangrijkste persoon krijgt eerst zijn eten en de minst belangrijke als laatste. Vaak worden pepers, uien, rijst en knoflook bij het vlees gegeten. Daarnaast spelen melkproducten een belangrijke rol, zoals [[zure room]] en kaas. [[Qazmaq]] is een soort van zure room die vaak met thee wordt gegeten. [[Ayran]] is een soort van zure melk die in veel gerechten gebruikt wordt. Nadat bloem in de Kazachstan terecht kwam, ontstonden veel broodsoorten. Hiervoor ontstonden ook veel deeggerechten, zoals [[bawyrsaq]], [[shelpek]], [[shek-shek]] en [[mänti]]. Veel van deze gerechten dienen ook als nagerecht. Aangezien Kazachen vroeger nomaden waren, heeft de Kazachse keuken veel eenvoudige gerechten. Dit komt doordat de nomaden weinig kookspullen hadden. Het vlees wordt vaak door de kokende zelf geslacht, waarbij de kinderen en gasten de beste stukken vlees krijgen. In Kazachstan wordt aan een lage tafel gegeten (een ''dastarqan''), waarop een servies staat met zilveren decoraties. Bij maaltijden wordt traditioneel thee gedronken. Hierbij is een speciale theeceremonie. Hoe minder thee een gast krijgt, hoe meer respect iemand voor die gast heeft. Als iemand veel thee krijgt, betekent dat de host verwacht dat de gast snel zal vertrekken. ==Politiek== ===Staatsinrichting=== [[File:Парламент_Казахстана_2017.jpg|right|300px|thumb|Het parlementsgebouw van Kazachstan]] Kazachstan is een constitutionele [[republiek]]. Dit betekent dat het land een grondwet heeft en het staatshoofd van Kazachstan is een president. Vanaf de onafhankelijkheid in 1991 tot 2019 werd Kazachstan geregeerd door president [[Noersoeltan Nazarbajev]]. Sinds 2019 wordt het land bestuurd door [[Kassim-Zjomart Tokajev]]. De president wordt geholpen door een premier. Hoewel Kazachstan volgens de grondwet een [[democratie]] is, is er weinig democratie in het land. Kazachstan heeft geen eerlijke of vrije verkiezingen en er is haast geen [[vrijheid van meningsuiting]]. De president van Kazachstan heeft erg veel macht en mag een nieuwe wet tegenhouden. Sinds 2019 maakt Kazachstan wel democratische hervormingen. President Tokajev heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat politieke partijen makkelijker gevormd kunnen worden. In 2022 heeft de president ook wetgeving aangenomen om meer macht aan het parlement over te dragen. Het land heeft daarnaast nog een parlement, wat uit twee kamers bestaat: * De ''Majilis'', bestaande uit 107 leden. Hiervan vertegenwoordigen 98 leden een [[kiesdistrict]] in Kazachstan en 9 leden worden gekozen door het gezamenlijke volk. * De Senaat, bestaande uit 48 leden. Hiervan stuurt ieder oblast en iedere autonome stad twee senatoren naar de Senaat. De overige 15 senatoren worden door de president gekozen. De leden van de senaat zijn officieel onafhankelijk, waardoor ze geen lid zijn van een politieke partij. De grootste partij van Kazachstan is [[Amarat]], de partij van de president. Deze partij heeft dan ook een grote meerderheid in het parlement. Er zijn kleinere partijen in het parlement, maar deze steunen de regering volledig of grotendeels. ===Bestuurlijke indeling=== Kazachstan is opgedeeld in 14 [[oblast]]en (soort van provincies) en drie ''qalalar'' (onafhankelijke steden). Deze "qalalar" (enkelvoud: "qala") vallen dus niet onder een oblast. Hierbij gaat het om steden met erg veel inwoners. Hieronder zie je een overzicht van de oblasten en qalalar. De qalalar zijn aangegeven met een sterretje (*). [[Bestand:Kazakhstan_provinces_numbered_english.png|right|400px|thumb|De provincies van Kazachstan]] {{Kolommen4 | Kolom1= # [[Oblast Almaty]] # Qala [[Almaty]] * # [[Oblast Aqmola]] # [[Oblast Aqtöbe]] # Qala [[Astana (stad)|Astana]] * # [[Oblast Atıraw]] # Qala [[Bajkonoer]] * # [[Oblast Oost-Kazachstan]] # [[Oblast Mañğıstaw]] # [[Oblast Noord-Kazachstan]] | Kolom2= :11. [[Oblast Pavlodar]] :12. [[Oblast Karaganda]] :13. [[Oblast Qostanay]] :14. [[Oblast Qızılorda]] :15. [[Oblast Türkistan]] :16. [[Oblast Batıs Qazaqstan]] :17. [[Oblast Jambıl]] }} ===Buitenlandse politiek=== [[File:Kassym-Jomart_Tokayev_and_Vladimir_Putin_(2019-04-03)_01.jpg|left|300px|thumb|De Kazachse president Tokajev met de Russische president [[Vladimir Poetin]]]] Kazachstan is lid van verschillende internationale organisaties, zoals de [[Verenigde Naties]] en de [[Turkse Raad]]. Daarnaast is Kazachstan lid van de [[Euroaziatische Economische Unie]], waar Rusland en [[Wit-Rusland]] ook lid van zijn. Kazachstan heeft goede banden met Rusland, aangezien het land erg afhankelijk is van de Russische economie. Zo verkoopt Kazachstan veel grondstoffen aan Rusland en krijgt ook economische steun van Rusland. Ook heeft Rusland een militaire basis in Kazachstan. Onder president Noersultan probeerde Kazachstan een bemiddelaar te zijn tussen Rusland en de Verenigde Staten, maar koos ook vaak de kant van Rusland. Onder president Tokajev houdt Kazachstan zich meer neutraal. Zo steunde Kazachstan de Russische inval van [[Oekraïne]] niet, maar wees deze ook niet af. Over het algemeen heeft Kazachstan goede banden met zijn buurlanden. De banden met Kirgizië en Oezbekistan zijn altijd al sterk geweest. De band met Turkmenistan is erg wisselvallig. Over het algemeen heeft Kazachstan goede banden met China. China wil namelijk via Kazachstan een spoorlijn aanleggen naar Europa. Toch heeft Kazachstan ook kritiek op de behandeling van de [[Oeigoeren]] in [[Xinjiang]]. ==Economie== [[File:Песня_жаворонка(3264-2448).jpg|right|300px|thumb|De landbouw in Kazachstan]] Kazachstan heeft de grote economie van Centraal-Azië. In het land wordt betaald met de [[Kazachse tenge]]. In de bodem van het land zitten veel grondstoffen. De mijnbouw is dan ook de belangrijkste sector in Kazachstan. Kazachstan levert 35% van de [[uranium]] in de wereld. Hierdoor is Kazachstan na het [[Australië]] de belangrijkste leverancier van uranium ter wereld. Daarnaast de verkoop van [[aardgas]] en [[aardolie]] erg belangrijk. Andere grondstoffen die gedolven worden zijn [[zout]], [[bauxiet]], [[magnesium]], [[koper]], [[zink]] en [[titanium]]. In het verleden had Kazachstan ook een grote industrie. Na de val van de Sovjet-Unie verdween veel industrie uit het land. Tegenwoordig richt veel industrie zich op het maken van auto's en treinen. {{Navigatie landen Europa}} {{Navigatie landen Azië}} [[Categorie:Landen]] [[Categorie:Landen van Azië]] [[Categorie:Kazachstan| ]] [[de:Kasachstan]]'