Kruisboog
Een kruisboog is een wapen waarmee je pijlen kunt afschieten, dit wapen werd gebruikt in de late Middeleeuwen, maar bestond in Oude China al 700 v. Chr.
Het is een afstandswapen met behulp van een elastisch lanceerapparaat dat bestaat uit een soort boog, een prikstok genaamd, horizontaal gemonteerd op een hoofdframe, een helmstok genaamd, dat in de hand wordt gehouden op een vergelijkbare manier als de voorraad van een lang vuurwapen. Aan de helmstok of Kolf zit ook het slot met de trekker. Kruisbogen schieten pijlachtige projectielen die bouten of ruzies worden genoemd. Een persoon die een kruisboog schiet, wordt een kruisboogschutter of een arbalist genoemd (naar de arbalest, een Europese kruisboogvariant die tijdens de12e eeuw ).
Hoewel kruisbogen en bogen hetzelfde lanceerprincipe gebruiken, is het verschil dat een boogschutter de trekkracht van een boog handmatig moet trekken door de pees met de vingers te pakken, deze naar achteren te trekken met arm- en rugspieren en dan diezelfde vorm vast te houden om te richten (wat lastig is het lichaam en vereist aanzienlijke fysieke kracht en uithoudingsvermogen); terwijl een kruisboog een vergrendelingsmechanisme gebruikt om de trekkracht vast te houden, waardoor de inspanning van de schutter wordt beperkt tot alleen het touwtje in het slot (achter een pal) trekken en vervolgens het schot loslaten door een hendel / trekker in te drukken. Hierdoor kan een kruisboogschutter niet alleen een sterker trekgewicht aan, maar ook langer vasthouden met aanzienlijk minder fysieke belasting, waardoor mogelijk een betere precisie wordt bereikt.
Historisch gezien speelden kruisbogen een belangrijke rol in de oorlogsvoering van Oost-Azië en Europa. De vroegst bekende kruisbogen werden uitgevonden in het eerste millennium voor Christus, niet later dan de 7e eeuw voor Christus in het oude China, niet later dan de 1e eeuw na Christus in Griekenland (zoals de gastrafeten). Kruisbogen brachten een belangrijke verschuiving teweeg in de rol van projectielwapens in oorlogen, zoals tijdens de eenwordingsoorlogen van Qin Shi Huangdi en later de Han-dynastie-campagnes tegen noordelijke nomaden en westelijke staten. Deze kruisbogen hadden ook een vizier, waardoor er beter gericht kon worden.
De middeleeuwse Europese kruisboog had vele namen, waaronder "kruisboog" zelf; de meeste van deze namen zijn afgeleid van het woord ballista, een oude Griekse torsie -belegeringswapen die er qua uiterlijk hetzelfde uitziet maar anders is qua ontwerp en veel groter. De traditionele pijl en boog was lange tijd een gespecialiseerd wapen geweest dat aanzienlijke training, fysieke kracht en kennis vereiste om er goed mee te kunnen werken. Veel culturen behandelden boogschutters als een aparte en superieure krijgerskaste (groep), ondanks dat ze meestal uit de gewone klasse kwamen, omdat hun boogschietvaardigheden van jongs af aan werden getraind en versterkt. Daarentegen was de kruisboog het eerste afstandswapen dat eenvoudig, goedkoop en lichamelijk niet veeleisend genoeg was om te worden bediend door grote aantallen ongetrainde dienstplichtige soldaten, waardoor vrijwel elk militair lichaam een krachtige strijdmacht van kruisboogschutters kon opstellen met weinig extra kosten dan de kosten van de wapens zelf.
In de moderne tijd hebben vuurwapens de pijl en bogen en kruisbogen grotendeels verdrongen als oorlogswapens. Kruisbogen worden echter nog steeds veel gebruikt voor competitieve schietsporten en jacht, of voor relatief stil schieten. Zo heb je in Limburg schutterij verenigingen die op een soort vogel schieten boven in een hoge mast.
Tijdens de Middeleeuwen gebruikten zowel Chinese als Europese kruisbogen zowel stijgbeugels als riemhaken. Met de stijgbogel kon ook de beenkracht van de boogschutter gebruikt worden om de kruisboog te spannen. In de 13e eeuw begonnen Europese kruisbogen lieren te gebruiken, en vanaf de 14e eeuw een assortiment van overspanningsmechanismen zoals lierkatrollen, koordkatrollen, gaffels (zoals gaffelhefbomen, geitenvoethefbomen en zeldzamere interne hefboomwerkingsmechanismen voor het spannen).
Projectielen
De pijlachtige projectielen van een kruisboog worden kruisboogbouten genoemd. Deze zijn meestal veel korter dan pijlen, maar kunnen meerdere malen zwaarder zijn. Er is een optimaal gewicht voor bouten om beste schietkracht te bereiken, die varieert afhankelijk van de sterkte en kenmerken van de kruisboog. Kruisboogbouten kunnen worden uitgerust met verschillende koppen, sommige met sikkelvormige koppen om touw of tuigage door te snijden; maar de meest voorkomende vandaag is een vierzijdig punt dat een ruzie wordt genoemd. Zelfs relatief kleine verschillen in pijlgewicht kunnen een aanzienlijke invloed hebben op de val en op het vluchttraject.
Minikruisbogen
Er zijn ook kleine kruisbogen gevonden die als een pistool in één hand konden worden gebruikt. Deze hadden uiteraard ook kleinere projectielen. Deze Handheld kruisbogen hadden een ingewikkeld bronzen trekkermechanisme die ook zijn gevonden bij het Terracottaleger in het graf van Qin Shi Huangdi (regeerde 221-210 v.Chr.) die vergelijkbaar zijn met exemplaren uit de daaropvolgende Han-dynastie (202 v.Chr.-220 na Chr.).
Boog
Chinese kruisboogbogen werden vanaf het begin gemaakt van composietmateriaal. Dat wil zeggen dat het uit meerdere materialen is samengesteld.
Europese kruisbogen uit de 10e tot 12e eeuw gebruikten hout voor de boog, ook wel de prikstok of lat genoemd, die meestal essen- of taxushout was .
Composietbogen verschenen in Europa in de 13e eeuw en konden worden gemaakt van lagen van verschillende materialen, vaak hout, hoorn en pezen, aan elkaar gelijmd en vastgebonden met dierlijke pezen. Deze samengestelde bogen, gemaakt van meerdere lagen, zijn veel sterker en beter in het vrijgeven van energie dan eenvoudige houten bogen.
Toen staal rond de 14e eeuw op grotere schaal beschikbaar kwam in Europa, kwamen stalen prikstokken in gebruik.
Traditioneel werd de prikstok vaak aan de stok vastgemaakt met touw, zweepkoord of ander sterk koord. Dit koord wordt het hoofdstel genoemd.
Kruisbogen werden uiteindelijk in oorlogsvoering vervangen door buskruitwapens. Toch wordt het onder sommige moderne oorlogsomstandigheden nog gebruikt. Bijvoorbeeld als iemand uitgeschakeld moet worden die explosieven draagt.
Regels voor gebruik
Hoewel je in Nederland voor een kruisboog geen vergunning nodig hebt, zijn er natuurlijk wel veiligheidsvoorschriften. Tijdens het transport moet de boog ontspannen en vergrendeld zijn en verpakt in een tas of koffer. De kruisboog mag alleen op eigen terrein of bij een vereniging worden gebruikt. Niet op de openbare weg dus. Ook is het verboden om mee te jagen. Het is zeker geen speelgoed en degene die er mee schiet moet letten op de omstanders. Richt niet op mens en dier. Ga niet knutselen aan de kruisboog; laat dat aan de professional over. Het is en blijft een wapen dat dodelijk kan zijn!