Hunebed
Hunebedden zijn de overblijfselen van stenen grafkelders die meer dan 5,000 jaar geleden werden gebouwd (Laatneolithicum). In Vlaanderen worden ze meestal Dolmen genoemd.
De hunebedbouwers maakten een soort kamers door reusachtige keien (Megalieten) rechtop te zetten en er andere grote stenen overheen te leggen. Met kleinere stenen werden de open spleten tussen de keien opgevuld, en waarschijnlijk werden de kamers dan afgedekt met aarde. De grote zwerfkeien waren vroeger niet zichtbaar. Ze waren namelijk bedekt met zand en graszoden. Je zag dus alleen een langwerpige heuvel en de toppen van de dekstenen. Nu, duizenden jaren later, zijn meestal alleen de grote stenen nog over. De kamers werden gebruikt als graf.
Wanneer kwamen de hunebedden in ons land?
5000 jaar geleden, heette dit land nog niet Nederland en het zag er heel anders uit, alles was nog natuur. De eerste mensen die hier in Nederland kwamen wonen vonden hier, behalve moerassen en bossen, ook enorme keien. Die keien zijn in Nederland gekomen tijdens de voorlaatste Saalien ijstijd, zo’n 150.000 jaar geleden. Zonder hijskranen en bulldozers hebben de mensen in die tijd het voor elkaar gekregen om deze keien te verplaatsen en om ze op elkaar te krijgen. Hier maakten ze grafmonumenten van. Veel later zijn die grafheuvels terug gevonden. Toen begreep niemand hoe die loodzware stenen versleept en omhooggetild konden worden want de stenen waren soms wel 20.000 kilo zwaar. Dat moest een reus gedaan hebben. We noemden de grafkamers: hunebedden. De meeste hiervan vind je in Drenthe. De hunebedbouwers gaven de doden mee wat ze nodig hadden in hun leven na de dood, zoals sieraden en bekers. Daardoor is er nu nog iets bekend over hun leven voor de dood. De hunebedden behoren tot de monumenten van Nederland.
Wat zijn hunebedden?
De hunebedden zijn de oudste bouwwerken van ons land. In Egypte hebben ze piramides als grafmonumenten, maar die zijn nog minder oud dan onze hunebedden. Je hebt grote en kleine hunebedden, waarin meerdere mensen begraven konden worden. Sommige mensen denken dat alleen de belangrijkste mensen uit die tijd, begraven werden in een hunebed. Een hunebed was niet alleen bedoeld als graf. Sommige mensen hadden een hunebed op hun terrein staan waardoor andere groepen wisten dat ze daar niet konden gaan wonen. Een groot hunebed liet ook zien dat je veel macht had.
Welke soorten hunebedden zijn er?
Onderzoekers hebben ontdekt dat er twee soorten hunebedden zijn te vinden in Nederland. Dit zijn portaalgraven en ganggraven. Er zijn nog drie andere soorten, maar daarvan komt telkens maar één hunebed voor in Nederland. Dit is één trapgraf, één langgraf en één zogenaamd verlengde dolmen. De hunebedden zien er allemaal ongeveer hetzelfde uit, het verschil zit in het aantal openingen, hoe groot een hunebed is en welke stenen er zijn gebruikt. Een portaalgraf heeft een ingang in het midden van de lange zijde. Deze ingang is gemaakt met twee poortstenen. Als er meer poortstenen gebruikt zijn noem je het een ganggraf.
Wat is er in de hunebedden gevonden?
In twee van de drie hunebedden zijn menselijke resten gevonden. Dit zijn dus eigenlijk de botten van mensen. Zo weten we zeker dat de mensen hier vroeger begraven werden. Deze menselijke resten zijn niet in Nederlandse hunebedden gevonden, maar in hunebedden in andere landen. In Nederlandse hunebedden zijn deze menselijke resten al verteerd door de zure bodem. Waar de rest van de hunebedden voor waren, weten we niet zeker. Misschien zijn er wel ooit mensen begraven en hebben andere mensen (voor ons) al eerder de botten meegenomen. Of misschien zijn de botten wel helemaal opgelost in de grond. Dit is een vraag die onderzoekers ook niet kunnen beantwoorden.
Verder zijn er in de hunebedden veel grafgiften gevonden.
Grafgiften
De overledenen werden niet zomaar begraven. Als een van de voorouders overleed, moesten er ook mooie en nuttige spullen mee werden gegeven in zijn of haar graf. Dit worden grafgiften genoemd. Dat konden alledaagse voorwerpen zijn uit die tijd, zoals lepels, bekers of hamers, maar ook sieraden. Maar er werden ook wapens als bijlen en speren meegegeven. En iedere overledene kreeg een pot met eten mee.
Het Trechterbekervolk geloofde erin dat deze spullen nodig waren voor de tocht naar het dodenrijk.
Het kan ook zijn dat de mensen die in die tijd leefden, bovendien geloofden dat ze aardig moesten zijn voor hun voorouders, zodat hun eigen leven beter werd.
Dit heeft alles te maken met hoe de mensen in deze tijd leefden en wat ze allemaal gebruikten. Hierover kan je meer lezen onder het kopje “Wie hebben de hunebedden gebouwd?”.
Wie hebben de hunebedden gebouwd?
De mensen die de hunebedden hebben gebouwd, waren 5000 jaar geleden de eerste boeren in deze streken. Hiervoor trokken mensen rond, op zoek naar eten. Dit waren de jagers en verzamelaars. Zij bouwden vlug een kamp op, om daar te kunnen slapen en te kunnen koken. Maar ze bleven daar nooit lang wonen. Als het voedsel op was, trokken ze weer verder naar een volgende plek.
De hunebedbouwers behoorden tot het Trechterbekervolk. Het waren boeren en ze hebben deze naam gekregen omdat zij bekers maakten in de vorm van trechters.
De mensen van het Trechterbekervolk bouwden de hunebedden voor hun overledenen. Als er iemand was overleden, werd hij of zij begraven in een hunebed. Het was een gemeenschappelijk graf, want alle overledenen lagen hier bij elkaar. Soms lagen er wel honderden overledenen bij elkaar begraven in een hunebed.
De hunebedbouwers bedachten als eersten dat ze voor altijd op eenzelfde plek zouden blijven. Hiervoor hadden ze dieren nodig, om melk van te kunnen drinken en vlees van te kunnen eten. Ook hadden ze een akker waarop ze groenten verbouwden. Om de spullen zoals graan te kunnen bewaren, maakten deze mensen potten en bekers van klei. Deze bekers hadden een trechtervorm en daarom noemen we dit volk: het Trechterbekervolk (trechterbekercultuur). De hunebedden zijn gebouwd in de periode tussen 3350 en 3050 v. Chr.
Waar zijn de hunebedden te vinden?
In Nederland zijn tot nu toe 54 hunebedden gevonden: 52 hunebedden in de provincie Drenthe en 2 in de provincie Groningen. Sommige hunebedden hebben een eigen naam gekregen, maar de meeste hebben een nummer. Door ze een nummer te geven, kun je ze makkelijk terug vinden en weten onderzoekers op welke plaats ze staan. Als het nummer bijvoorbeeld met een “D” begint, weten zij dat het hunebed in Drenthe ligt. De eerste letter is namelijk hetzelfde als de naam van de provincie. De mensen die de hunebedden hebben gebouwd, hebben natuurlijk niet zomaar ergens een hunebed neergezet. Vaak was dit in de buurt van waar ze de keien hebben gevonden. Eerder hebben we al gelezen dat het een enorm gedoe is om zo’n kei te verplaatsen, daarom wilden ze zo min mogelijk met de keien slepen. De mensen hebben de hunebedden ook gebouwd op hoge plekken (bijvoorbeeld op een heuvel) zodat het hunebed niet helemaal vol kon stromen met water als het ging regenen. De natuur bestond vooral uit bos, maar de hunebedden zijn allemaal op open plekken gebouwd. Waarom dat zo is weten we niet. Maar wat misschien een reden kan zijn, is dat er wegen lagen langs die open plekken.
Misverstanden over hunebedden
Vroeger dachten de mensen dat de hunebedbouwers reuzen moesten zijn geweest. Dit dachten zij omdat de zwerfkeien super zwaar waren en het niet menselijk leek om deze keien te verplaatsen. Huynen is een oud-Nederlands woord voor reuzen, daar komt de naam hunebed vandaan. Tegenwoordig weten we dat de hunebedbouwers geen reuzen waren maar juist klein van stuk. Mensen die in deze tijd leefden waren namelijk niet groter dan 1.65 meter. Ook weten we nu hoe de hunebedbouwers waarschijnlijk wel de keien hebben verplaatst.
Hoe bouw je een hunebed?
Als er tegenwoordig een gebouw wordt gebouwd, is er niet zo veel spierkracht nodig. Hier heb je vrachtwagens en hijskranen. Vroeger bestonden deze machines nog niet, maar hoe ging dat dan? Een hunebed is een grafmonument dat is opgebouwd uit meerdere keien. Dit worden draagstenen en dekstenen genoemd. Een zo’n kei kan net zo zwaar zijn als vier olifanten bij elkaar. Dit komt neer op zo'n 20.000 kilogram. De boeren in Drenthe hoefden niet ver te zoeken naar de keien, ze lagen niet verder dan vijf kilometer uit elkaar. Sommige stenen werden losgehakt uit een rots. Als ze de stenen hadden gevonden, begon het zwaarste werk: het verplaatsen ervan. We weten niet precies hoe de keien zijn verplaatst, maar één ding is zeker: er waren altijd touwen nodig om de stenen te verplaatsen. Het zou kunnen dat de mensen in die tijd een soort slee hebben gemaakt waar ze de steen op konden leggen. Door grote, houten balken eronder te leggen, konden ze de slee vooruit rollen. Het kan ook zijn dat ze gewacht hebben tot het weer winter werd. De grote keien konden zo makkelijker over het ijs glijden. Een andere optie is het gebruik maken van glad gemaakte stammen die naast elkaar rolden. De steen werd omhoog gekrikt (hefboomwerking) en dan werd er een stam onder geschoven. Lag de steen eenmaal op meerdere stammen (een soort rollager) dan kon deze met touwen verplaatst worden. Rolde de eerste stam er onder uit, dan werd deze weer vooraan gelegd, enzovoorts. Als de stenen op de goede plek waren aangekomen, moesten ze rechtop worden gezet. Dit gebeurde waarschijnlijk met houten palen die als een soort hefboom werkten. Als de stenen aan de zijkanten rechtop stonden, kon er een steen bovenop gelegd worden. Dit gebeurde door eerst een helling tegen de rechtopstaande steen te maken. Hier konden ze dan de steen tegenop duwen. Als de steen goed lag, konden ze de helling weg halen. De bovenste steen was een soort dak. Zo maakten ze dan een kamer. Met kleinere stenen werden de open spleten tussen de keien opgevuld, en waarschijnlijk werden de kamers dan afgedekt met aarde. Alle hunebedden hebben een ingang op het zuiden (zonzijde) en zijn gebouwd in de richting oost-west (zonsopgang-zonsondergang). Nu, duizenden jaren later, zijn meestal alleen de grote stenen nog over.
Bij de tekening: de bouw van een hunebed
Het was een moeilijke opgave voor de hunebedbouwers. Zoals gezegd hadden ze geen machines en gereedschap beschikbaar zoals wij die kennen.
Er zijn verschillende theorieën over de bouw van een hunebed. En het lastige is dat niemand ons precies kan vertellen hoe ze vijfduizend jaar geleden precies gemaakt zijn. Wel denken de meesten archeologen dat het als volgt is gegaan:
1. Eerst werd er een heuvel van zand gemaakt. Daarna werden er naast de heuvel twee kuilen gegraven. In deze kuilen werden grote stenen rechtop gezet. De stenen leunen tegen de zijkanten van de heuvel aan.
2. Dan maakten de hunebedbouwers een helling van zand aan de zijkanten van de stenen. Ze konden nu over de helling lopen. Ze trokken een grote steen mee naar boven. Waarschijnlijk met de hulp van ossen. En ze plaatsten de grote steen op de andere stenen die rechtop stonden.
3. Daarna haalden ze al het zand aan de zijkanten weer weg.
4. Ook het zand in het hunebed werd later weggehaald. Ze legden kleinere stenen op de grond. Dit bedekte de vloer van het hunebed. En tot slot werd het hunebed helemaal bedekt met zand. Je zag nu alleen een heuvel. De ingang was niet bedekt met zand.
