Eindhoven in de Tweede Wereldoorlog

Werk in uitvoering! Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

Dit artikel doet mee met de SuperSchrijfWedstrijd 2025! Een gebruiker doet met dit artikel mee aan de SuperSchrijfwedstrijd 2025. Dat betekent dat iemand graag zelf aan dit artikel wil werken. Gelieve dit artikel dus niet te bewerken! Bedankt voor je begrip!

De Tweede Wereldoorlog was een van de grootste en dodelijkste oorlogen ooit, waarbij miljoenen mensen stierven. Net als in talloze andere plaatsen, heeft Eindhoven in de Tweede Wereldoorlog veel geleden en zijn er veel sporen achtergelaten. Zo namen Duitse soldaten de fabrieken van Philips over en bombardeerden de geallieerden de stad.

Voorgeschiedenis

In de jaren '30 van de 20e eeuw groeide Eindhoven hard door de uitbreiding van Philips en de oprichting van DAF. De stad kreeg meer dan 100.000 inwoners en werd een belangrijk centrum voor industrie. Er kwamen nieuwe wegen, kanalen en voorzieningen voor de mensen. Eindhoven veranderde van een klein stadje in een moderne stad.

In Nederland waren er, net als in andere landen, veel mensen werkloos en arm. Door de crisis en ontevredenheid over de politiek groeide het verlangen naar verandering. In 1931 ontstond de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). De NSB-aanhangers geloofden dat een sterke partij met één leider voor een betere toekomst zou zorgen. In maart 1933 begon een kleine groep mensen in Eindhoven met het uitbouwen van de NSB-kring, en in 1934 werd de Eindhovense afdeling officieel een NSB-kring en kreeg een eigen kringhuis. De NSB-afdeling in Eindhoven groeide door de verkoop van het weekblad Volk en Vaderland. Er waren veel interne conflicten en veel leden en bestuursleden stapten op. Toch behaalden ze bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1935 twee zetels. Dit liet hun groeiende invloed in de regio zien. In 1938 was de NSB actief in Eindhoven en Helmond. Ze verspreidden 5.000 exemplaren van hun krant Volk en Vaderland. Ondanks het einde van de economische crisis en de dreiging van oorlog met Duitsland, verloor de NSB in 1939 in alle provincies steun. In het najaar van 1939 werd de NSB verdacht van het plannen van een staatsgreep in Nederland. De vriendschap met Duitsland had een slechte invloed op het imago van de partij.

In Duitsland had zich namelijk van alles afgespeeld. Adolf Hitler kwam in januari 1933 met de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) aan de macht toen hij door president Paul von Hindenburg werd benoemd tot rijkskanselier. Kort daarna breidde hij zijn macht uit, en Duitsland begon zich voor te bereiden op oorlog. In 1939 stond Duitsland op het punt Nederland binnen te vallen.

De Duitse inval in Eindhoven

Duitse troepen marcheren door Eindhoven op 18 mei 1940

Het was duidelijk dat de oorlog niet meer te vermijden was. Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Zonder waarschuwing of oorlogsverklaring stak het Duitse leger de grens over. De Nederlandse regering bevestigde dat het land in oorlog is met Duitsland, en op veel werkplekken heerst verwarring en angst. Op 11 mei verlieten enkele Philips-leiders en anderen, zoals de familie Elias, Eindhoven en gingen naar het westen. Veel van hen konden per boot naar Engeland ontsnappen, maar de meeste inwoners van Eindhoven konden niet weg. Op 12 mei arriveerden de Duitse troepen in Eindhoven. Er was geen verzet. Op 12 mei hangen de Duitsers overal aanplakbiljetten op met nieuwe regels waar mensen zich aan moesten houden. Het luchtalarm ging niet meer af, omdat de vliegtuigen van de Duitsers de hele dag overvlogen. In de avond kwam er een avondklok, en na 20.00 uur mocht niemand meer naar buiten. Op 13 mei trokken lange colonnes Duitse voertuigen door Nederland, onder andere richting Eindhoven en Best. In verschillende steden plaatsen Duitse soldaten mitrailleurs en bereidden ze zich voor op mogelijke aanvallen. Sommige bewoners raken in paniek en verlaten hun huizen.

Op 14 mei worden nieuwe regels ingevoerd, zoals het verplicht luisteren naar de Duitse radio en het accepteren van de Reichsmark als betaalmiddel. Ondertussen wordt Rotterdam gebombardeerd, waarbij veel burgers omkomen en grote delen van de stad worden verwoest. Later op de dag maakt de Nederlandse legerleiding bekend dat de strijd vanwege de overmacht wordt gestaakt. Nederland gaf zich die dag, na het bombardement op Rotterdam, officieel over.

Leven onder Duitse bezetting

Eind mei bezetten de Duitsers verschillende gebouwen in Eindhoven. De politie in Eindhoven bood geen tegenstand tegen de Duitse bezetters. De politiecommissaris was niet tegen, maar vóór de Duitsers. In Helmond arresteerden politieagenten wel Duitse militairen, maar in Eindhoven moesten agenten hun pistolen inleveren. Veel gebouwen in de stad werden ingenomen voor gebruik door de Duitsers. Bijvoorbeeld militaire kazernes, hotels en woningen. De Constant Rebecquekazerne werd bijvoorbeeld uitgebreid voor de Wehrmacht, en in het Villapark werden huizen ingenomen voor Duitse officieren. Veel Eindhovenaren moesten Duitsers in hun huizen opnemen. Deze gebouwen werden vaak vermomd als boerderijen om geen aandacht van de vijand te trekken.

Na de Duitse inval in Eindhoven werden mensen van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) en Rijksduitsers die opgepakt waren, weer vrijgelaten. De NSB en hun Weerbaarheidsafdeling (WA) begonnen met pesterijen en straatterreur. Later begonnen de Duitsers met het oppakken van mensen die anders dachten en Joden werden ook opgepakt. Na verloop van tijd voerde de Duitse bezetter steeds strengere maatregelen en terreur in.

Tijdens de oorlog waren er in Eindhoven speciale plekken waar mensen konden schuilen. In het Villapark was een grote schuilkelder onder het ziekenhuis aan de Parklaan. Daar konden 1200 mensen veilig zitten. Ook in Villa De Laak van Philips konden mensen schuilen. Op sommige plekken, zoals de Tongelresestraat, waren schuilkelders gemaakt van zand en buizen. Op een open veld, het Mignotveldje, groeven mensen gaten in de grond om zich te verstoppen. Als het luchtalarm ging, moesten mensen snel naar een schuilkelder. Sommige families hadden een sterke kelder in hun huis. Daar zaten ze samen, soms met limonade, terwijl ze wachtten tot het veilig was. 's Avonds was het heel stil en donker in de stad, omdat niemand buiten mocht komen en alle lichten uit moesten. Alleen het harde geluid van kanonnen bij het zwembad de IJzeren Man was te horen. Soms vielen er metalen stukken op de daken. Veel huizen in het Villapark hadden kleine kelders, maar die waren niet altijd veilig omdat ze maar één uitgang hadden.

Op 29 mei 1942 weigerden leerlingen van het Gemeentelyceum de school in te gaan omdat de NSB-vlag werd uitgehangen bij een bezoek van de Nederlandse nazi-politicus Anton Mussert. Verschillende leerlingen kregen van de burgemeester een schorsing van 8 dagen tot 1 jaar en het verlies van vrije middagen, maar uiteindelijk kreeg geen enkele leerling echt straf.

Op 6 december 1942 bombardeerde de Britse luchtmacht (RAF) de Philips-fabrieken in Eindhoven, omdat daar radio's voor de Duitse bezetters werden gemaakt. Dit bombardement, dat bekendstond als het Sinterklaasbombardement, kostte meer dan 150 burgers het leven. 93 Britse bommenwerpers vertrokken vanuit Groot-Brittannië en vlogen zonder bescherming naar Eindhoven. Ze vlogen laag om de bommen nauwkeurig te laten vallen, maar daardoor werden veel vliegtuigen geraakt. In vier minuten tijd lieten ze hun bommen vallen. Omdat het een zondag was, waren de 15.000 Philips-medewerkers niet aanwezig, maar door de ligging van de fabriek in de stad werden veel woonwijken zwaar getroffen. De Demer, Fellenoord, het stationsgebied en een ziekenhuis raakten zwaar beschadigd. Zeven Duitse soldaten kwamen om het leven.

De bevrijding van Eindhoven

Britse tanks rijden Eindhoven binnen en worden begroet door mensen die aan het juichen zijn

Op 18 september 1944 kwamen geallieerde soldaten Eindhoven binnen en maakten ze een einde aan de Duitse bezetting. Het Amerikaanse leger kwam vanuit het noorden, terwijl de Engelse soldaten vanuit het zuiden kwamen. In het centrum van de stad ontmoetten de Amerikanen en de Britten elkaar.

Bronvermelding