Toccata en fuga in d-moll
De Toccata en fuga in d-moll (in d-kleine terts) (BWV 565) is misschien wel het bekendste werk voor orgel van Johann Sebastian Bach (1685-1750).
Een toccata is een virtuoze (geweldige), fantasie-achtige instrumentale compositie zonder vaste vorm. Ze ontstonden in de vroege Barok. Hierbij is er sprake van een vingervlugheid die de organist moet hebben. Ook de term 'Pedaliter' die bij het originele stuk genoemd wordt geeft aan dat de organist ook een snel voetenwerk (voetpedalen) moet hebben.
Een fuga (van het Latijnse fugere, vluchten) is een muziekvorm waarin meerstemmigheid en gevarieerde herhaling een hoofdrol spelen. Er zijn twee tot vijf stemmen (melodielijnen), maar in grote koor- of orkestrale fuga's zijn zelfs acht tot tien stemmen mogelijk.
Wanneer deze compositie van Bach is ontstaan is onduidelijk. Mogelijk is het rond 1703 ontstaan als een soort proeve van bekwaamheid toen hij organist van de Neue Kirche in Arnstadt werd.
Het werk werd voor het eerst in 1833 uitgegeven door de uitgeversfirma Breitkopf & Härtel. Dat is ruim 80 jaar na het overlijden van Bach. Het was een onderdeel van een bundel met tot dan toe onbekende grote orgelcomposities van Bach. De eerste (beschreven) publieke uitvoering van de compositie werd op 6 augustus 1840 op het toenmalige orgel van de St. Thomaskerk in Leipzig gegeven door Mendelssohn.
