Steeldrum
De steeldrum (ook bekend als stalen pan, stalen trommel en soms, samen met andere muzikanten, als steelband of orkest) is een muziekinstrument afkomstig uit Trinidad en Tobago. Steeldrum-muzikanten worden pannisten genoemd.
De moderne steeldrum is een slaginstrument gemaakt van 55 liter industriële (olie)vaten. Eigenlijk is steeldrum een verkeerde naam, omdat het geen drum is zoals een trommel met een vel wat een membranofoon is. Het vat wordt doorgezaagd of -geslepen en vervolgens wordt de overgebleven bodem hol gehamerd. Vervolgens worden er vlakjes in gehamerd die ieder een eigen toon krijgen. Hiermee is de steeldruk een idiofoon.
De pan wordt aangeslagen met een paar rechte stokken met een punt van rubber; de grootte en het type rubberen punt is afhankelijk van de steeldrum die wordt gespeeld. Sommige muzikanten gebruiken vier pansticks, die er twee in elke hand houden. Deze vaardigheid en prestatie is voortgekomen uit de vroege 20e-eeuwse carnaval percussiegroepen van Trinidad en Tobago die bekend staan als tamboo bamboe. De steeldrum is het nationale instrument van Trinidad en Tobago.
Hoe het begon
Franse planters en hun slaven emigreerden tijdens de Franse Revolutie (1789) vanuit Martinique naar Trinidad, waaronder een aantal West-Afrikanen, en Franse creolen uit Saint Vincent, Grenada, Saint Lucia en Dominica. In 1937 verschenen in Laventille orkesten van braadpannen, deksels van vuilnisbakken en olievaten. Aanvankelijk was het echt een manneninstrument waarop ook de emoties konden worden uitgeleefd. Ton de steeldrums in de jaren '80 van de twintigste eeuw wereldwijs populair werden, mochten ook vrouwen er op spelen.
Bouw
Op een gegeven moment is er geprobeerd om het instrument met een pers te maken, maar dat werkte toch minder goed. In de hol gehamerde bodem worden losse ovalen gehamerde plaatjes van metaal vast gesoldeerd. Hoe groter het ovaal, hoe lager de toon. Hoe hoger de zij rand (de rok), hoe lager het instrument in zijn geheel klinkt. Net als bij de menselijke zangstem heb je verschillend klinkende steeldrums. De pannen zijn meestal geverfd of verchroomd. Andere processen zoals vernikkelen, poedercoaten kunnen ook als afwerking worden toegepast. Meestal wordt er staande gespeeld en hangen de drums in een standaard.
Gebruik
Als het instrument te hard wordt bespeeld, dan raakt het ontstemd en moet het opnieuw worden gestemd, wat best lastig is. Het repertoire van de steelband is uitgebreid. Steelbands in Trinidad hebben een traditie in het herinterpreteren van de calypsos van dit jaar voor carnavalsoptredens; zelden zal een calypso uit een vorig jaar te horen zijn op carnaval of de Panorama- muziekwedstrijd. Bands die het hele jaar door optreden (zowel in Trinidad als in de zogenaamde 'pan diaspora') zijn er al lang trots op dat ze vele soorten muziek kunnen uitvoeren, met name Latin- en jazz nummers, filmmuziek en andere populaire deuntjes. Ook de band UB40 gebruikte het instrument veel in hun muziek.
Nederlandse bands
Ook in Nederland werd het instrument bekend. De Dutch Rhythm Steel And Show Band werd bekend met het nummer "January, February, March ... April". Het is een Nederlandse steelband met muzikanten van Surinaamse afkomst.