Elisabeth van Oostenrijk
25-10-2008
Elisabeth Amalie Eugenie Wittelsbach (München, Duitsland, 24 december 1837 - Genève, Zwitserland, 10 september 1898) was hertogin in Beieren, prinses van Beieren, Keizerin van Oostenrijk en Koningin van Hongarije.
Elisabeth, ook wel bekent als Sisi of Sissi, was de tweede dochter van hertog Max in Beieren en Prinses Ludovika, dochter van koning Maximilian I Joseph van Beieren en Karoline van Baden. Met haar zeven zussen en broers bracht ze een gelukkige kindertijd door in het Hertog-Max-Paleis aan de Ludwigstrasse in München. Maar de familie had ook een zomerkasteeltje in Possenhofen aan de Starnberger See, die ze 'Possi' noemden. Hun ouders hadden geen verplichtingen aan het Beiers hof en zo konden de kinderen onbekommerd ravotten en spelen. Elisabeth was bijzonder zorgeloos en liberaal opgevoed door haar vader.
In 1853 vergezelde de 15-jarige Elisabeth haar moeder en oudere zus Helene op een reis naar het Oostenrijkse Ischl (nu Bad Ischl), waar Helene zich zou gaan verloven met de 23-jarige keizer Franz Joseph. Het ging niet echt volgens het plan van Aartshertogin Sophie, de moeder van Franz Joseph, want hij werd niet verliefd op Helene, maar op Elisabeth (die voorbestemd was voor Franz Josephs broer Karl Ludwig).
Sissi en Franz Joseph trouwde op 24 april 1854 in Wenen, toen Sissi inmiddels 16 jaar was.
Elisabeth had van het begin af aan moeite zich aan de strenge Habsburgse hofregels te houden, omdat ze bijna geen vrije tijd meer had. Zo bleef ze een buitenstaander.
Sissi en Franz Joseph's eerste kind, een dochter genaamd Sophie Friederike Dorothea Maria Josepha, wordt op 5 maart 1855 geboren. Op 12 juli 1856 volgt hun tweede dochter, Gisela Louise Marie.
Sissi's schoonmoeder, Sophie, neemt, meteen na de geboorte van haar kleindochters de opvoeding van Sophie en Gisela op zich. Sissi had vrijwel niets te zeggen over de opvoeding van haar eigen kinderen. Ze had dan ook vaak ruzie met haar schoonmoeder.
Sissi probeert Sophie en Gisela zo veel mogelijk mee te nemen op één van de vele reizen die Franz Joseph en zij moeten maken. In mei 1857 lukt het haar; Sophie en Gisela mogen mee naar Hongarije.
Maar op 13 mei wordt Gisela heel erg ziek, gelukkig wordt ze snel weer beter zodat ze verder kunnen. Een week later krijgt Sophie dezelfde ziekte, maar het gaat al veel beter, dus gaan Sissi en Franz Joseph naar een ontvangst in een klein dorpje dichtbij Boedapest. Maar dat duurt niet lang; na een telegram gaan ze meteen weer terug, Sophie ligt doodziek in haar bedje. Na 11 lange uren van wachten en hopen, overlijdt Sophie.
Franz Joseph schrijft in een telegram aan zijn ouders: Ons kleintje is een engel in de hemel.
Op 21 augustus 1858 wordt de langverwachte troonopvolger geboren, Rudolf Franz Karl Joseph. Sissi's schoonmoeder Sophie is vastbesloten om Rudolf zelf op te voeden.
Na Rudolfs geboorte ging het tussen Elisabeth en Franz Joseph steeds slechter, Elisabeth ging zich steeds vreemder gedragen, zoals het verbergen van haar gezicht voor de buitenwereld toen ze ouder werd. Zelf heeft ze hierover gezegd: "Ik verberg mijn gezicht achter een waaier, zodat de dood ongestoord zijn werk kan doen."
In haar familie, de Wittelsbachers, kwam waanzin veel voor. Elisabeth had anorexia waardoor ze periodes last had van hongeroedeem en waterzucht.
Ze ging steeds vaker op reis en verwaarloosde haar man en haar plichten. Om het hof en haar man te ontlopen ging ze onder andere naar Madeira, Engeland, Nederland en Hongarije.
Vanaf Rudolf's zevende jaar wordt hij toevertrouwt aan Graaf Leopold Gondrecourt, Sissi is het er, zoals gewoonlijk, niet mee eens. Maar Sophie heeft grote plannen met de kleine Rudolf. Ze heeft een tot in detail uitgewerkt opvoedschema gemaakt, waar hij zich strikt aan moet houden. Ze eist veel van Rudolf, maar Graaf Gondrecourt is nog veel erger:
Graaf Gondrecourt liet hem in een afgesloten ruimte in de dierentuin zitten en riep heel hard: "Pas op! Er komt een wild zwijn aan!" Hoe meer Rudolf gaat schreeuwer, hoe meer Graaf Gondrecourt hem schrik aanjaagt.
Na de episode met het wilde zwijn is Sissi vastbesloten. Ze stelt een ultimatum op en geeft dat aan haar man: "Het laatste woord over de opvoeding van de kinderen heb ik, over mijn persoonlijke aangelegenheden beslist niemand anders dan ikzelf. Of Gondrecourt eruit, of ik." Het werkt: Gondrecourt wordt ontslagen en vervangen door iemand anders, die de goede gewoonte heeft om Sissi regelmatig op de hoogte te houden over Rudolf.
Elisabeth zag het als haar taak om Hongarije en Oostenrijk weer tot elkaar te brengen. De band tussen de beide landen was na de Hongaarse opstand in 1848 tegen de regering van Wenen erg slecht. Elisabeth wist de landen te verenigen en in 1867 werd de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie opgericht.
Elisabeth werd koningin van Hongarije. Samen met Franz Joseph werd ze in Boeda (Boedapest) op 8 juni 1867 tot koningin van Hongarije gekroond. Ongeveer 10 maanden later werd hun vierde kind Marie Valerie (1868-1924) geboren.
Op Corfu liet ze een slot met de naam Achilleion bouwen, waar ze maar kort van heeft kunnen genieten (ze stierf in 1898; in 1907 werd het aan de Duitse keizer Wilhelm II verkocht). Ze werd ook beroemd om haar invloed op de mode en haar schoonheid, dieet en oefeningen en sport, die haar tezamen het uiterlijk gaven van een anorexia nervosa-patiënte.
Elisabeth was 1 meter 72 lang en woog in 1892 slechts 46 kilo. Over het algemeen woog ze tussen de 45 en 50 kilo, buiten haar zwangerschappen om uiteraard. Ze had een eeuwig smalle taille van ongeveer 50 cm. Sommige mensen beweerden dat ze zelfs geen korset droeg.
In 1889 doodde de 30-jarige kroonprins Rudolf in Mayerling zijn 17-jarige geliefde barones Maria von Vetsera en pleegde daarna zelfmoord. Elisabeth kwam deze slag niet te boven en verzonk in een depressie. Vanaf dit moment droeg de keizerin alleen nog maar zwarte kleding. Elisabeth voelde zich schuldig aan de dood van haar zoon.
Ze was zelf niet bij de begrafenis van haar zoon in de Kaisergruft aanwezig, maar een aantal dagen daarna bezocht ze het graf, een getuige hoorde Elisabeth roepen: "Rudolf, Rudolf!". Elisabeth probeerde zelfs via een medium, haar oude jeugdvriendin Irene Paumgarten, contact te krijgen met Rudolf.
Keizer Franz Joseph gaf de zelfmoord uiteindelijk openlijk toe, maar alle informatie over de dood van het meisje was tot 1918 in Oostenrijk-Hongarije verboden. Aartshertog Franz Ferdinand werd de nieuwe troonopvolger.
Dood
Op 10 september 1898 werd Elisabeth in Genève door de Italiaanse anarchist Luigi Lucheni met een geslepen vijl doodgestoken.
Lucheni had eigenlijk de hertog van Orléans willen vermoorden, maar de hertog was niet in Genève en Luigi had niet genoeg geld om naar Italië te reizen. Een krant had melding gemaakt van de aankomst van de incognito, als gravin Hohenembs, reizende keizerin in het hotel Beau Rivage. Ze was daar op uitnodiging van de Familie Rothschild. Dit krantenbericht had Luigi Lucheni ook gelezen. Hij begon het hotel in de gaten te houden.
Om 13.40 uur wilde Elisabeth met de lijnboot naar Montreux terugvaren. Elisabeth en haar hofdame Gravin Irma Sztáray liepen langs de kade langs het Meer van Genève, op weg naar de haven waar de lijnboot klaar stond, toen Luigi Lucheni zijn kans greep. Hij liep op de dames af, keek snel onder de parasol om er zeker van te zijn dat het de keizerin was, en stompte, met in zijn hand een vijl verborgen, hard op de borst van Elisabeth. Elisabeth viel, stond op, fatsoeneerde haar haar, liep vervolgens nog 100 meter naar de boot en zakte op de boot in elkaar, waar ze nog even bij kennis kwam. "Wat is er met mij gebeurd?", waren haar laatste woorden, voordat ze weer bewusteloos raakte.
Op een geïmproviseerde brancard werd ze naar het hotel Beau Rivage teruggebracht en daar werd Elisabeth, zonder dat ze nog bij kennis was geweest, om 14.40 uur door de artsen doodverklaard.
De scherpe vijl had een kleine wond in het hartzakje en het hart zelf veroorzaakt. Op de huid was niet meer dan een kleine druppel bloed te zien, maar de keizerin stierf aan de inwendige bloeding. Elisabeth werd op 17 september 1898 in de Kapuzinergruft in Wenen begraven. Lucheni, die door het doden van een staatshoofd beroemd wilde worden, werd tot levenslang veroordeeld, maar hing zich in 1910 met zijn eigen riem op. Bijna niemand interesseerde het. Franz Joseph kon de dood van zijn vrouw niet verwerken, na de zelfmoord van Rudolf en het overlijden van zijn schoonzus. Hij stelde als aandenken aan zijn vrouw een Elisabeth-Orde in en bouwde in 1901 als monument voor Elisabeth een kerk op de top van de Schneeberg.
Kinderen
- Aartshertogin Sophie Friederike Dorothea Maria Josepha (5 maart 1855 - 29 mei 1857)
- Aartshertogin Gisela Louise Marie (12 juli 1856 - 27 juli 1932)
- Aartshertog Rudolf Franz Karl Joseph (2 augustus 1858 – 30 januari 1889)
- Aartshertogin Marie Valerie Mathilde Amalie (22 april 1868 – 6 september 1924)