Renaissance in IJsselstein

Zie ook IJsselstein voor meer informatie over de stad IJsselstein

De Renaissance in IJsselstein is rond 1532 naar IJsselstein gekomen. In dit artikel lees je meer over wat de Renaissance is, de bouwstijl die gebruikt werd, hoe de Renaissance naar IJsselstein kwam en wat je daar nu nog van terug ziet.

IJsselstein is een stad in de provincie Utrecht. In IJsselstein zijn verschillende gebouwen terug te vinden die in de periode van de Renaissance zijn gebouwd en daarom kenmerken van de Renaissance-bouwstijl vertonen. In dit artikel kun je lezen over wat de Renaissance is en hoe deze periode belangrijk was voor het stadje IJsselstein.

Wat is de Renaissance?

De Renaissance is een periode in de Europese geschiedenis. Renaissance betekent letterlijk ‘wedergeboorte’: de kunst en cultuur kreeg een nieuw leven.

De wetenschappers wilden de verschijnselen in de wereld weer kunnen verklaren met het eigen verstand, net zoals de oude Grieken dat deden in de oudheid. Deze nieuwe manier van denken wordt Humanisme genoemd, omdat hierbij de mens centraal staat. Deze periode begon in Italië al in de 13^e eeuw. Hier stonden nog veel oude gebouwen uit de Grieks-Romeinse Tijd (oudheid). Nieuwe kunstenaars en wetenschappers gebruikten dit erfgoed als inspiratiebron.

Oude wereldkaart

In de Renaissance veranderde ook het mensbeeld. Mensen begonnen anders te denken. In de middeleeuwen keken mensen vooral naar het leven na de dood (memento mori: gedenkt te sterven). Zij waren hun hele leven al bezig met het geloof en wat er zou gebeuren als je stierf. In de Renaissance kregen mensen een andere kijk op het leven. Ze keken niet meer naar het leven na de dood, maar leefden veel meer met de dag (Carpe Diem: pluk de dag).

In de tijd van de Renaissance vonden verschillende veranderingen plaats:

1. Er werd naar de mens zelf gekeken: de mens werd veel individualistischer.
2. Er werd meer handel gedreven, doordat er contact ontstond met andere gebieden op de wereld.
3. Mensen werden nieuwsgieriger: ze wilden meer weten en begonnen ook kritisch te kijken naar onder andere kunst en de wereld zelf.
4. Er werden ontdekkingsreizen gedaan, op zoek naar nieuwe landen. Een voorbeeld hiervan is de overzeese expansie. Op basis van deze ontdekkingsreizen werden ook nieuwe wereldkaarten gemaakt.
5. Er werden belangrijke uitvindingen gedaan. De belangrijkste uitvinding van de Renaissance was de boekdrukkunst. Door de boekdrukkunst konden ideeën en ontwikkelingen veel sneller verspreid worden dan vroeger. 

Wat is de bouwkunst die gebruikt werd in de Renaissance?

1. De gebouwen worden gebouwd uit geometrische vormen zoals cilinders, kubussen, balken etc. Ook wordt gebruikt gemaakt van lijnperspectief en symmetrie is erg belangrijk in de Renaissance gebouwen.
2. Er zitten veel bogen in de Renaissance gebouwen.
3. Hoge ramen (late-Renaissance)
4. Rustica: ruw blokwerk van de gevels van gebouwen. Het brengt veel reliëf in de gebouwen.
5. Alles staat in verband met elkaar: de vormen zijn op elkaar afgestemd. De maten van het menselijk lichaam zijn gebruikt als uitgangspunt.
6. Grote lege vlakken op de muur, maar ook decoraties werden veel gebruikt.
7. Er is weinig kleur, er zijn horizontale accenten die vaak grijs zijn: in de Renaissance is evenwicht en harmonie het belangrijkste, wanneer er gebruik wordt gemaakt van te veel kleur is dat te rommelig.
8. Er wordt gebruik gemaakt van de klassieke vormen zoals rondbogen, zuilen, een timpaan, lijstgevels en  pilasters.

Floris van Egmond

Wanneer en hoe is de Renaissance naar IJsselstein gekomen?

Floris van Egmond was een rijke heer als Heer van IJsselstein. Hij was tegelijkertijd ook een heer die alles voor het zeggen had. Hij hield erg van reizen en kwam op één van zijn reizen in Italië terecht. Hier was de Renaissance al volop bezig. Floris vond Rome een geweldige stad en vooral de architectuur vond hij erg mooi. In Rome kwam Floris architect Alessandro Pasqualini tegen en liet hem naar IJsselstein komen. Hier gaf hij Pasqualini een tijdelijke woonplek. Dit speelde zich af in het jaar 1532 en dit is dan ook het jaar dat de Renaissance echt in IJsselstein is  gekomen. Van Egmond gaf Pasqualini de opdracht om een toren te bouwen op de Oude Sint-Nicolaas Kerk. Floris van Egmond wilde een dure kerktoren en hij stak daarom veel geld in het project. Dit deed hij, omdat hij IJsselstein graag belangrijk wilde maken.

Hoeveel is er nu nog te zien van de Renaissance in IJsselstein?

IJsselstein is een stad die vermoedelijk echt IJsselstein werd genoemd in 1279. In 1310 kreeg IJsselstein stadsrechten. IJsselstein was dus al een stad toen de Renaissance periode in IJsselstein kwam. In IJsselstein zijn ook een aantal gebouwen en kenmerken van de Renaissance terug te vinden, in zowel de architectuur als in de kunst. 

Het stadhuis in IJsselstein

Het oude stadhuis

Maximiliaan van Egmond (1509-1548, de zoon van Floris van Egmond en Margaretha van Glymes-Bergen) trouwde in 1531 met Francoiçe de Lannoy. Samen kregen zijn een dochter: Anna van Buuren. Anna trouwde in 1551 met Willem van Oranje. Zij verhuisden samen in 1552 naar IJsselstein. Zowel de familie Van Buuren als de familie van Oranje hadden veel geld. Willem van Oranje vond het stadhuis dat er toen stond niet mooi, en liet daarom het stadhuis – wat er nu nog steeds staat – bouwen tussen 1557 en 1568.     

• Er is sprake van een trapgevel
• De harmonieuze verhoudingen en de geometrische basisvormen zijn typisch voor de gehele Renaissance
• De trap leidt naar een deur die omgeven is door een hardstenen omlijsting met ionische pilasters en een fronton.
• De voorgevel is een kroonlijst.

Viswinkel De Jong in IJsselstein

Viswinkel De Jong

Het gebouw vertoont ook kenmerken van de Renaissance, zoals:

• De voorgevel van het gebouw, die sierankers heeft.
• De gedecoreerde bogen die te zien zijn boven de ramen.
• De ornamenten die gelijkwaardig verdeeld zijn over de gevel.

De gedecoreerde bogen zijn een goed voorbeeld van een kenmerk uit de Renaissance en de ornamenten zijn dan weer een typisch voorbeeld voor de kenmerken van de Nederlandse Renaissance. 

Overduyn Makelaar

Overduyn makelaar in IJsselstein

De kenmerken van dit pand komen uit de Renaissance, omdat:

• De deuren en de vensters worden omgeven door een rand van baksteen, afgewisseld met natuurblokjes. Er zijn ook bogen te zien.
• Het gebouw decoraties heeft.
• Tussen de vensters sierankers aangebracht zijn.

Welke architecten zijn belangrijk geweest voor de Renaissance(architectuur) in IJsselstein?

De kasteeltoren in IJsselstein

Rombout Keldermans

Rombout Keldermans (gestorven in 1531) was de architect van de kasteeltoren in IJsselstein. Dit was echter nog voor de Renaissance, terwijl de toren wel Renaissance kenmerken vertoont.

Alessandro Pasqualini

Voor IJsselstein in de Renaissancetijd was Alessandro Pasqualini (1493-1559) veruit de meest belangrijke architect. Hij was een Italiaanse bouwmeester. Pasqualini werd door Floris van Egmond naar IJsselstein gehaald om de toren op de Oude Sint-Nicolaas kerk te bouwen.

Adriaen Spieringshoeck

Een andere architect uit de tijd van de Renaissance, die in IJsselstein heeft gebouwd, is Adriaen Spieringshoeck (1580-1638). Hij bouwde de tweede achtkant van de hervormde Nicolaaskerk in IJsselstein.

Wat is er bijzonder aan de Hervormde Kerk in IJsselstein als het gaat om de Renaissance architectuur?

Het kerkgedeelte van de Hervormde Kerk

De kerk

In 1532 kwam Alessandro Pasqualini naar IJsselstein, waar Floris van Egmond hem de opdracht gaf om een toren te bouwen bij de kerk die er toen al stond. De kerk was gebouwd in gotische stijl. Kenmerken van de gotische stijl waren:

• Spitsbogen
• Ribgewelven
• Lichtbogen
• Glas-in-lood ramen
• Geloofsbeleving

Je kan zien dat het kerkgedeelte van de Hervormde Kerk in de gotische stijl gebouwd is:

• De ramen zijn gemaakt in de vorm van spitsbogen
• De halfronde bogen, die je bovenaan ziet, zijn spitsbogen
• Er wordt veel gebruik gemaakt van kruizen op de kerk. Dit staat voor het geloof, wat erg belangrijk was in de tijd van de gotische stijl. 

De toren

De toren van de Hervormde Kerk

De toren die gebouwd werd onder leiding van Alessandro Pasqualini, is geheel gebouwd in de Renaissancestijl. Er werd gebouwd op oude fundamenten. De toren is in architectuurhistorisch opzicht van zeer groot belang, aangezien hij het eerste ontwerp in zuivere Renaissancestijl ten noorden van de Alpen is .

Wat nu natuurlijk interessant is, is om de toren te vergelijken met Italiaanse bouwwerken en de Renaissance kenmerken eruit te halen:

• Op de westgevel van de toren is een Romeinse triomfboog tot stand gekomen.
• Er zitten zuilen op de toren. Deze zuilen zijn kenmerkend voor de Renaissancearchitectuur.
• Op de toren zitten verschillende versieringen.

De spits

De torenspits, die door van Spieringshoeck was ontworpen, werd bij een grote brand van 1911 verwoest. (Cool, A.G. (1976). In 1928 kreeg de toren een nieuwe bekroning naar een ontwerp van de bekende Amsterdamse School-architect Michiel de Klerck. Kenmerken van de Amsterdamse School zijn:

• Er wordt gebouwd met veel bakstenen
• Steile daken met soms versierde torentjes
• Versieringen van de gevel

Bovenaan zie je de spits van de kerk

Michiel de Klerck heeft de spits op de toren ontworpen, maar is overleden nog voordat de bouw kon beginnen. Hij heeft zijn ontworpen spits dus nooit gezien.

Het bijzondere aan de Hervormde kerk in IJsselstein is dus dat hij in drie verschillende stijlen is gebouwd door de jaren heen:

• Het kerkgedeelte is in de gotische stijl gebouwd;
• De toren is in de Renaissancestijl gebouwd;
• De spits is in de Amsterdamse School-stijl gebouwd.

Bronvermelding

• Donga, K. (1983). Historische Kring IJsselstein. IJsselstein.
• Brigitte Giesen-Geurts, R. M. (1989). IJsselstein, geschiedenis en architectuur. In IJsselstein, geschiedenis en architectuur. Zeist: Kerckebosch.
• Cool, A.G. (1976). Historische Kring IJsselstein. Nummer 1, p. 14-18. Geraadpleegd van: www.dspace.library.uu.nl. Geraadpleegd op 2 november 2017.
• Goossen, E., Vermeer, G. De strenge stijl van Alessandro Pasqualini. Geraadpleegd van: http://journals.library.tudelft.nl/index.php/knob/article/view/490/602. Geraadpleegd op 18 oktober 2017.
• Haperen, van Maria., Heijden, van der Cor., Venner, J. (2012). Feniks overzicht van de geschiedenis. ThiemeMeulenhoff.
• Heuvel, van W., Verbrugge, B. (1996). Geschiedenis van de bouwkunst. ThiemeMeulenhoff.
• IJsselstein 700 jaar. (2010). Geraadpleegd van http://www.ijsselstein700jaar.nl/page/ontstaanhistorie-van-ijsselstein. Geraadpleegd op 19 oktober 2017.
• Kenmerken Gotische stijl. Geraadpleegd van: http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?id=110. Geraadpleegd op 19 oktober 2017.
• Kenmerken Renaissance. Geraadpleegd van: http://www.joostdevree.nl/shtmls/renaissance.shtml Geraadpleegd op 18 oktober 2017.
• Renaissance. Geraadpleegd van: https://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance. Geraadpleegd op 18 oktober 2017.