Kernramp van Tsjernobyl

Reactor 4 geheel weggevaagd

De ramp in Tsjernobyl was een nucleair ongeval dat plaatsvond op 26 april 1986 in reactor nr. 4 in de kerncentrale van Tsjernobyl , nabij de stad Pripyat in het noorden van de toen nog Oekraïense deelstaat in de Sovjet-Unie (nu Oblast Kiev, Oekraïne). Het wordt gezien als de ergste nucleaire ramp in de geschiedenis, zowel qua kosten als qua slachtoffers.  

Het is een van de slechts twee kernongevallen met een score van zeven - de maximale score - op de International Nuclear Event Scale, de andere is de kernramp in Fukushima Daiichi in 2011 in Japan na de tsunami. Bij de eerste noodhulp, samen met de latere sanering (schoonmaak) van het milieu, waren meer dan 500.000 personeelsleden betrokken en kostte het naar schatting 18 miljard Sovjetroebel — ongeveer 61 miljard Euro in 2019.

Beschrijving van de ramp

De ramp was veroorzaakt door reactorontwerpfouten en menselijke fouten. Door een bedieningsfout ontplofte de 4^e kernreactor. Bij de explosie en het vuur kwamen er 33 mensen om het leven.

Het ongeval gebeurde tijdens een veiligheidstest op de stoomturbine van kernreactor 4. Men bracht het reactorvermogen zoals bedoeld langzaam omlaag, maar onverwacht daalde het vermogen tot bijna nul. Het bedienend personeel was niet in staat het vermogensniveau te herstellen, waardoor de reactor in een onstabiele toestand kwam. Dit risico werd niet duidelijk gemaakt in de handleiding voor de test en er ontstond een onbedoelde warmteontwikkeling. Zonder dit op te merken ging het personeel door met de test. Na voltooiing van de test hebben ze een reactoruitschakeling geactiveerd. Maar door een wisseling van de dagploeg met de nachtploeg, waarbij de overdracht van informatie kennelijk ook onvoldoende was en daarnaast de ernstige ontwerpfouten, sloeg de reactor als het ware op hol en was deze klaar om te ontploffen. In plaats van te stoppen, begon er een ongecontroleerde nucleaire kettingreactie, waarbij enorme hoeveelheden energie vrijkwamen. Het aanwezige koelwater was op dat moment eigenlijk onvoldoende (en ook de noodkoeling werkte niet) en veranderde in stoom. Deze stoom zou de explosies veroorzaakt hebben.

De kern smolt en twee of meer explosies scheurden de reactorkern open en vernietigden het reactorgebouw. Dit werd onmiddellijk gevolgd door een kernbrand in de open lucht. De ontstane brand kwam ook op het dak van reactor 3 terecht, dat bedekt bleek te zijn met een brandbaar bitumen. De brand bracht gedurende ongeveer negen dagen aanzienlijke radioactieve besmetting via de lucht vrij die neersloeg op delen van de USSR en West-Europa, voordat het uiteindelijk eindigde op 4 mei 1986. Ondanks die straling is wel de brandweer erop af gegaan (met alle risico's van dien). Ongeveer 70% van de neerslag kwam terecht in buurland Wit -Rusland, 16 kilometer van Tsjernobyl vandaan.  Bij de brand kwam ongeveer dezelfde hoeveelheid verontreiniging vrij als bij de eerste explosie.

De stad Pripyat met Tsjernobyl in de achtergrond

Als gevolg van de stijgende omgevingsstralings-niveaus buiten de kerncentrale, is een uitsluitingszone (verboden gebied) met een straal van 10 kilometer ingesteld, pas ​​36 uur na het ongeval. Ongeveer 49.000 mensen werden geëvacueerd uit het gebied, voornamelijk uit de nabij gelegen stad Pripyat. De uitsluitingszone werd later uitgebreid tot 30 kilometer toen nog eens 68.000 mensen uit de wijdere omgeving werden geëvacueerd, en later werd het de uitsluitingszone van Tsjernobyl met een oppervlakte van ongeveer 2.600 km² (ongeveer net zoveel als de provincie Drenthe). Binnen een paar uur na de explosie werden echter tientallen mensen in de stad ziek. Later meldden ze ernstige hoofdpijn en metaalachtige smaken in hun mond, samen met oncontroleerbare hoestbuien en braken. Aangezien de fabriek werd gerund door autoriteiten in Moskou, ontving de regering van Oekraïne geen snelle informatie over het ongeval. De late evacuatie kwam vooral omdat de centrale overheid in Moskou laks had gereageerd en de zaak in eerste instantie had afgedaan als niet zo ernstig. Een Zweedse kerncentrale 1000 km verderop had toenemende straling gemeten en kreeg daardoor waarschuwingssignalen en merkte dat dit van elders kwam. Die dag nam de Zweedse regering contact op met de Sovjetregering om te informeren of er in de Sovjet-Unie een nucleair ongeval had plaatsgevonden. De Sovjets ontkenden het aanvankelijk en het was pas nadat de Zweedse regering suggereerde dat ze op het punt stonden een officiële waarschuwing in te dienen bij het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie, dat de Sovjetregering toegaf dat er een ongeluk had plaatsgevonden in Tsjernobyl.

Dodelijke gevolgen

De reactorexplosie doodde twee ingenieurs en verbrandde er nog twee. Er begon een massale noodoperatie om het vuur te blussen, de reactor te stabiliseren en de door de explosie uitgeworpen kernstaven op te ruimen. Tijdens de onmiddellijke hulpverlening werden 134 personeelsleden en brandweerlieden opgenomen in het ziekenhuis met stralingsziekte als gevolg van het binnen krijgen van grote hoeveelheden straling. Van deze 134 mensen stierven er 28 in de dagen tot maanden daarna en ongeveer 14 vermoedelijke door straling veroorzaakte sterfgevallen door kanker volgden binnen de volgende 10 jaar.

Gevolgen voor de gezondheid

De gezondheidseffecten van Tsjernobyl voor de algemene bevolking zijn onzeker. In 2011 werden meer dan 15 sterfgevallen door schildklierkanker bij kinderen beschreven. Een commissie van de Verenigde Naties ontdekte dat er tot op heden minder dan 100 doden zijn gevallen door de gevolgen. Het bepalen van het totale uiteindelijke aantal gerelateerde sterfgevallen als gevolg van blootstelling aan de straling is moeilijk te bepalen. De meest uitgebreide studies voorspellen 4.000 dodelijke slachtoffers wanneer alleen de drie meest besmette voormalige Sovjetstaten worden beoordeeld, tot ongeveer 9.000 tot 16.000 dodelijke slachtoffers wanneer heel Europa wordt beoordeeld. Na de ramp werd Pripyat vervangen door de nieuw gebouwde stad Slavutych (Oblast Chernihiv). De bevolking die uit Pripyat was geëvacueerd had al hun huisraad achter moeten laten.

Verdere aanpak

De USSR bouwde in december 1986 de beschermende massieve constructie van staal en beton om de geëxplodeerde reactor. Dit bouwen en opruimen van nucleair afval deed men in eerste instantie met robots, maar de elektronica ervan stopte er mee als gevolg van de straling. Het werk werd overgenomen door soldaten in beschermende pakken. Per keer mochten ze maar een paar minuten op het dak aanwezig zijn. Het aangebrachte schild verminderde de verspreiding van radioactieve besmetting van het restant van reactor 4 en beschermde het tegen weersinvloeden. Het bood ook stralingsbescherming voor het personeel van de andere 3 onbeschadigde reactoren op de locatie, die eind 1986 en 1987 opnieuw werden opgestart.

Vanwege de voortdurende verslechtering van de beschermconstructie werd deze in 2017 verder ingesloten door de nieuwe veilige opsluiting van Tsjernobyl. Deze grotere omhulling maakt het mogelijk om zowel de oude beschermlaag als het reactor afval te verwijderen, terwijl het radioactieve gevaar wordt beperkt. De voltooiing van de nucleaire sanering is gepland in 2065.

Milieu-effecten

Het gebied rond de reactor raakte zwaar besmet met nucleaire stoffen. Hoewel een groot gebied ontruimd was, bleven er wel dieren achter. Vele daarvan stierven en sommige van de jonkies van de dieren die waren overgebleven kwamen misvormd ter wereld. Ook de beplanting raakte aangetast en stierf deels af. Tot ver in Europa mocht er een poos geen groente van het veld worden gegeten. Dat was besmet geraakt met door de wind meegevoerde giftige stoffen. Ook het gras dat koeien eten was besmet en daardoor kon ook de melk besmet raken.

Nasleep

Nog altijd heeft Oekraïne (en ook Wit-Rusland) te maken met onkosten die te maken hebben met de ramp, zoals betalingen aan nabestaanden en slachtoffers van de ramp, kosten voor sanering en andere herstelactiviteiten zoals afgraven en reinigen van landbouwgrond. Ook de bouw van de nieuwe beschermantel nam de nodige kosten met zich mee.

In 2021 wonen in Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland nog zo'n vijf miljoen mensen in gebieden die officieel werden erkend als radiologisch verontreinigd. De mensen die hier leven worden continu blootgesteld aan nieuwe dosissen straling. Ook de bosbranden die er tot dan toe hebben plaatsgevonden leveren het nodige stralingsgevaar op wat bij die branden vrij kwam. Dit was vooral gevaarlijk voor de brandweerlieden die de brand moesten bestrijden.

Zeer waarschijnlijk heeft de ramp ook invloed gehad op de val en het uiteen vallen van de USSR. Oekraïners beschouwden de ramp in Tsjernobyl als een nieuwe poging van Russen om hen te vernietigen, vergelijkbaar met de zogeheten Holodomor (dit was een hongersnood in Sovjet-Oekraïne van 1932 tot 1933 waarbij miljoenen Oekraïners omkwamen en waarbij opzet in het spel was).

Inval Russen in Oekraïne

(Onder voorbehoud) - Op 24 februari 2022 heeft het Russische leger onder bevel van President Poetin ook de voormalige kerncentrale ingenomen. Mogelijk is het een doelwit voor de Russen omdat er nog altijd kernafval ligt opgeslagen. Deze opslag zou door beschietingen geraakt zijn. Ook het nog aanwezige personeel zou door de Russen zijn gegijzeld.

Bij het terugtrekken van de Russen rond 5 april 2022 is er een hoeveelheid kernafval gestolen uit de kerncentrale. Dit is zeer gevaarlijk materiaal.