Benedictus de Spinoza: verschil tussen versies

Versie van 24 mrt 2020 13:42

Baruch de Spinoza (hij noemde zichzelf Benedictus de Spinoza) is een beroemde Nederlandse filosoof die leefde van 1632 tot 1677. Naast filosoof was Spinoza lenzenslijper van beroep. Na zijn dood, op 21 februari 1677, werd hij beroemd om zijn gedachtegang: hij vond dat iedereen zelf moest nadenken en vrij was om daarover te praten.

Baruch de Spinoza

Leven en denken

Baruch de Spinoza werd geboren in Amsterdam op 24 november 1632 en opgevoed door zijn Joodse ouders, die gevlucht waren uit Portugal. In deze periode mochten de Joden hun geloof niet uiten in Portugal omdat het christendom gezien werd als het geloof van Portugal. Spinoza was een filosoof: iemand die zich bezighoudt met de wetenschap gericht op het streven naar kennis en wijsheid.

Volgens Spinoza was nadenken kenmerkend voor het leven van mensen. Hierbij moesten mensen kennis opdoen, het verstand volgen en zich niet laten afleiden door gevoel als dat onverstandig is. Spinoza bedacht een nieuw idee voor God, dat hij ook "God" noemde. Dat is verwarrend, want hij bedoelde niet de God van joden, christenen en moslims. Hij bedoelde met "God"... alles in het heelal, samen met de natuurwetten en ons denkvermogen, dus Dingen en Denken bij elkaar. Alles wat gebeurt heeft natuurlijke verklaringen en daarom bestaan er geen wonderen en toevalligheden. Het "wonder" is juist... dat er voor alles regels zijn in de natuur.

Dit waren gevaarlijke gedachten om in een boek uit te geven. Ze stonden toen lijnrecht tegenover het joodse en christelijke geloof en de Bijbel. Daarom schreef Spinoza niet in het Nederlands maar in het Latijn, de taal van Romeinen en geleerden. De meeste mensen geloofden in God als een persoon die de wereld en de mensen gemaakt had. Vanuit de hemel zou God de mensen in de gaten houden of je wel goed leefde, zoals God dat bedoeld had. Wat Spinoza schreef zorgde ervoor dat hij gehaat werd.

Als jongeman was hij al eerder verbannen uit de joodse gemeenschap in Amsterdam. Maar hij kon terecht in andere buurten en de rest van Nederland en woonde in Rijnsburg, Voorburg en Den Haag. Hij maakte als lenzenslijper lenzen voor de telescopen van Christiaan Huygens en zijn broer, die de lenzen van Spinoza heel goed vonden.

Invloed

Spinoza mocht zijn gedachten en ideeën in het Latijn opschrijven. Latijn was de taal van de geleerden in zijn tijd, gewone mensen konden het niet lezen. Er was geen volledige vrijheid van meningsuiting. Spinoza vond dat je alles mocht zeggen en schrijven wat je wilde, zolang je andere mensen niet lichamelijk pijn doet. De boeken van Spinoza werden zonder zijn naam erop uitgegeven, omdat het verspreiden van sommige ideeën gevaarlijk was. Door het verspreiden van zijn ideeën over "God" (zie boven), gingen mensen Spinoza haten. Voor deze mensen was het, in deze tijd, heel normaal dat God de wereld en de mens gemaakt had. Spinoza vond juist dat "God" geen persoon was die alles gemaakt had maar samenviel met de natuur. Hij vond bijvoorbeeld dat je zelf moest nadenken over hoe je goed moest leven. Voor het goede leven maakt de mens zelf keuzes die invloed hebben op de omgeving. Zo was "God" terug te zien in het denken,voelen en handelen van de mens en de natuur.

De ideeën die Spinoza beschreef hielpen in de 18e eeuw om de Verlichting als nieuwe denkstroming te vormen. Een belangrijke pijler onder de Verlichting was het idee dat niet God, maar de mens zelf verantwoordelijk was voor zijn geluk of ongeluk. Dat was een nieuwe gedachte die men eind zeventiende eeuw voor het eerst vindt in de kring van geleerden (intellectuelen) rond Spinoza. Als startpunt van de Verlichting gelden dan ook de werken van deze Nederlandse filosoof. Volgens Spinoza hield de natuur zichzelf in beweging en was niet God (of "God") daarvoor verantwoordelijk. In geesten, demonen, de duivel en wonderen geloofde Spinoza al helemaal niet en ook het scheppingsverhaal in de Bijbel leek hem een fabeltje.

Door zijn verbanning uit de joodse gemeenschap in Amsterdam was Spinoza gaan werken als lenzenslijper om de kost te verdienen. Daarvoor zat hij in het familiebedrijf en importeerde hij fruit uit het gebied rond de Middellandse Zee naar Amsterdam. Spinoza maakte onder andere lenzen voor brillen, telescopen en microscopen. Deze lenzen werden onder anderen geprezen door de wis-, natuur- en sterrenkundige Christiaan Huygens. De lenzen hebben bijgedragen aan grote ontdekkingen die, in de periode van 1600-1700, gedaan werden. Zo ontdekte Christiaan Huygens de ring om Saturnus dankzij het gebruik van lenzen in een telescoop.

Spinoza is opgenomen in de Canon van Nederland vanwege zijn belang als Verlichtingsdenker en zijn pleidooi voor vrijheid en democratie. Zijn radicale denken heeft invloed uitgeoefend op uiteenlopende latere denkers, wetenschappers en kunstenaars.

Bibliografie van Spinoza

Hier is een lijst van boeken die door Spinoza geschreven zijn:

1660 - De Verhandeling over de verbetering van het verstand - "Tractatus de Intellectus Emendatione". Hierin behandelt Spinoza de vormen van perceptie (waarnemen).

1663 - "Principia Renati Des Cartes Principia Philosophiae". Deze tekst ontstaat uit de lessen die Spinoza gaf over René Descartes aan zijn leerling Casearius.

1663 - "Cogitata Metaphysica" Over de theorie van het zijn en zijn verschijningswijzen, God, diens eigenschappen en de menselijke ziel.

1867 - "De Korte Verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand" - "Tractatus de Deo et homine etjusque felicitate". Dit werk bleef lang onuitgegeven. Men ontdekte de tekst na 1852 en gaf hem vijftien jaar later uit.

1669 - "Theologisch-politiek Tractaat" - "Tractatus Theologico-Politicus" Met deze tekst toont Spinoza aan dat de vrijheid van nadenken en filosoferen een onmisbaar onderdeel is voor de vrede in de staat. Hij gaat in op profetie (voorspelling); God spreekt door de profeet en profetie ontleent haar gezag aan het gegeven dat zij door God is geïnspireerd (ingeblazen). De profeet bewijst dus niet, maar beweert: hij eist de waarheid voor zich op, zonder deze te ondersteunen met een bewijs.

1677 - "Politiek Tractaat" - "Tractatus Politicus" Aan dit werk heeft Spinoza de laatste twee jaren van zijn leven besteed. Sprak hij in het "Theologisch-politiek Tractaat" nog over het maatschappelijk contract, nu had hij het over verstand en passies (hartstochten = sterke gevoelens) en instellingen.

1677 - "Ethica Ordine Geometrico Demonstrata". Het werk waar Spinoza rond 1665 al een groot deel van voltooid had. Die vroege versie van de "Ethica", door Spinoza eerder aangeduid als 'Mijn Filosofie', bestond toen nog uit drie delen. Op het moment van publicatie waren dat er vijf geworden. Dit is een ongebruikelijk boek. Spinoza heeft er een soort wiskundeboek van gemaakt en probeert stellingen over "God" (= bij hem de hele natuur waar de mens bijhoort, met het bewustzijn) en menselijke gevoelens logisch te bewijzen. Zijn voorbeeld was het klassieke meetkundeboek van Euclides.

1677 - "Epistolae"

1677 - "Compendium Grammatices Linguae Hebrae" Dit werk behandelt de grammatica van het Hebreeuws en vergelijkt deze met hetLatijn.

(1677 - "Stelkonstige reeckening van den regenboog", dit werk bleek toch niet van Spinoza te zijn.)

(1677 - "Reeckening van kanssen vraeg - Stucken", dit werk bleek toch niet van Spinoza te zijn.)

Externe links

Boeken over Spinoza

Kinderboeken
- Margriet Cobben, In de hoofdrol (8+)
- Henk van Kerkwijk, Het rampjaar (10+)
- 'De ruzie' pag. 97-100 in: Van tijd tot tijd: Nederlandse geschiedenis in 50 verhalen (10+)
- Henk van Kerkwijk, 'Benedictus Spinoza (pagina 56 t/m 59) in: Grote Nederlanders voor de jeugd [van 9-99 jaar] (11+)
- Janny van der Molen, Denken is vrij (pagina 208 t/m 217) in: Over vroeger en nu: verhalen bij de canon (9+)

Jeugdboeken
- Margreet de Heer, Filosofie in beeld (stripverhaal) (12+)
- Jaron Beekes, De lens van Spinoza (14+; strip)

@@ Regel 10: / Regel 10: @@
 Volgens Spinoza was nadenken kenmerkend voor het leven van mensen. Hierbij moesten mensen kennis opdoen, het verstand volgen en zich niet laten afleiden door gevoel als dat onverstandig is. Spinoza bedacht een nieuw idee voor God, dat hij ook "God" noemde. Dat is verwarrend, want hij bedoelde niet de God van joden, christenen en moslims. Hij bedoelde met "God"... alles in het heelal, samen met de natuurwetten en ons denkvermogen, dus Dingen en Denken bij elkaar. Alles wat gebeurt heeft natuurlijke verklaringen en daarom bestaan er geen wonderen en toevalligheden. Het "wonder" is juist... dat er voor alles regels zijn in de natuur.
-Dit waren gevaarlijke gedachten om in een boek uit te geven. Ze stonden toen lijnrecht tegenover het joodse en christelijke geloof en de [[Bijbel]]. Daarom schreef Spinoza niet in het Nederlands maar in het Latijn, de taal van Romeinen en geleerden. De meeste mensen geloofden in God als een persoon die de wereld en de mensen gemaakt had. Vanuit de hemel zou God de mensen in de gaten houden of je wel goed leefde, zoals God dat bedoeld had. Wat Spinza schreef zorgde ervoor dat hij gehaat werd.
+Dit waren gevaarlijke gedachten om in een boek uit te geven. Ze stonden toen lijnrecht tegenover het joodse en christelijke geloof en de [[Bijbel]]. Daarom schreef Spinoza niet in het Nederlands maar in het Latijn, de taal van Romeinen en geleerden. De meeste mensen geloofden in God als een persoon die de wereld en de mensen gemaakt had. Vanuit de hemel zou God de mensen in de gaten houden of je wel goed leefde, zoals God dat bedoeld had. Wat Spinoza schreef zorgde ervoor dat hij gehaat werd.
 Als jongeman was hij al eerder verbannen uit de joodse gemeenschap in Amsterdam. Maar hij kon terecht in andere buurten en de rest van Nederland en woonde in Rijnsburg, Voorburg en Den Haag. Hij maakte als lenzenslijper lenzen voor de telescopen van [[Christiaan Huygens]] en zijn broer, die de lenzen van Spinoza heel goed vonden.