Gerrit Achterberg

Gerrit Achterberg (1905-1962) was een van de belangrijkste Nederlandse dichters. Aanvankelijk was hij onderwijzer, o.m. op een school in de Reitzstraat in Den Haag, in de tegenwoordig zo beruchte Transvaalbuurt. Later werkte hij als ambtenaar in Utrecht. Daar woonde hij op kamers en beging er een vreselijke misdaad. Hij schoot zijn hospita dood toen die hem betrapte, toen hij zich vergreep aan haar 16-jarige dochter. Hij was vuurgevaarlijk, want hij had al eerder gedreigd met een pistool.

Tbs

Je kunt je afvragen, of het normaal is, dat dichters altijd met een pistool op zak lopen. Meestal vertalen ze hun emoties in kunstwerken, hun poëzie. Dan kan het geen kwaad. In het geval van Achterberg dus helaas wel. Maar omdat hij dichter was, werd al gauw duidelijk, dat hij ontoerekeningsvatbaar moest zijn geweest. Dat hij er niets aan kon doen, dat hij zo was. Hij werd niet gestraft, maar in een kliniek geplaatst. Hij kreeg tbs, zoals dat tegenwoordig heet. In 1955 werd hij officieel weer geestelijk gezond verklaard. Zijn tijd in de inrichting was trouwens zijn vruchtbaarste als dichter.

Gewoon genieten

Je kunt niet precies zeggen, waar de poëzie van Achterberg over gaat. Eigenlijk moet je zijn gedichten voor zichzelf laten spreken. Er gewoon van genieten dus. In 1931 debuteerde hij met de bundel "Afvaart". Zijn eerste werk dat in druk verscheen. Daarna zouden nog 25 bundels volgen. De laatste kort voor zijn dood, in 1961.

Passage

Achterberg was zoals gezegd onderwijzer in Den Haag. In die stad heb je een beroemde Passage. Dat is een overdekte winkelstraat. Zo bracht hij dit monument tot leven:

Den Haag, je tikt er tegen en het zingt. In de passage krijgt de klank een hoog weergalmen en omlaag een fluistering tussen de voeten over het graniet; rode hartkamer die in elleboog met drie uitmondingen de stad geniet.

(uit "Ode aan Den Haag", 1953)

Grafschrift

Dichters hebben traditioneel veel met de dood. En een beetje dichter kan natuurlijk niet zonder een grafschrift. Zo gaf Achterberg daar vorm aan:

Grafschrift Van dood in dood gegaan, totdat hij stierf. De namen afgelegd, die hij verwierf. Behoudens deze steen, waarop geschreven: de dichter van het vers, dat niet bedierf.

(Uit "Osmose", 1941)

Directeur

Ook wijdde Achterberg gedichten aan de inrichting, waar hij was opgenomen. Het volgende aan de directeur van die kliniek.

Directeur Vanmorgen heb ik hem zien fietsen door de lanen. Zijn bril flikkerde in de zon. Er schoot een scherpte door mijn ingewanden, omdat hij me gevangen houden kan zolang hij wil, want duizend wegen leiden naar Rome, één verkeerd gekozen woord staat nog dezelfde avond in 't rapport en blijft bewaard tot aan het eind der tijden. Onmacht en rechtloosheid ontbinden de ziel, die langzaam onpersoonlijk wordt. Zo zal ze beter passen in het blinde systeem van kaarten, dat zijn tafel torst. Verraden krachten richten zich op deze mens met het enige tekort: dat hij mij zólang zal genezen tot ik een ander word.

(Uit "Blauwzuur", postuum verschenen in 1969)

In 1949 ontving Achterberg de P.C. Hooft-prijs, de hoogste literaire onderscheiding in Nederland. Hij is maar 56 jaar geworden. Niet zo erg oud dus. Hij stierf aan een hartaanval.