Trein

1. Inleiding

Mijn werkstuk gaat over de trein. Ik heb dit als onderwerp gekozen omdat ik het prachtig vind om te zien hoe die grote rijtuigen over de rails rijden. Ook vind ik het interessant te weten en te vertellen wat er belangrijk is bij het treinverkeer.

Er is heel veel te vertellen over de trein. In dit werkstuk komen de volgende onderwerpen aan de orde:

Ø De geschiedenis van de verschillende treinsoorten ;

Ø De beveiliging van de spoorwegen ;

Ø Het personeel op de trein en op het station ;

Ø Reizen per trein ;

Ø Sporen door mijn woonplaats (Apeldoorn) ;

Ø Cijfers ;

Ø Informatie ;

Ø Bronnen.

---

2. Geschiedenis (van stoom tot stroom)

2a. De stoomtrein

In 1765 werd in Engeland de stoommachine uitgevonden om te gebruiken in fabrieken. In 1804 zette een Engelse uitvinder voor het eerst wielen onder de stoommachine. Dat was eigenlijk de eerste trein. In 1830 werd de eerste spoorlijn van de wereld geopend. Dat was ook in Engeland. Daarover reed de Rocket met een snelheid van 50 km. per uur.

Hoe werkt een stoomtrein?

In de stoomketel zit water. Met hout, steenkool of stookolie wordt een vuur gestookt. Dat was de taak van de stoker. Dat was zwaar werk, want die moest tijdens de reis steeds het vuur aanhouden. Het vuur brengt het water aan de kook en daardoor ontstaat stoom. Als er steeds meer stoom bijkomt ontstaat er druk. Denk maar eens aan een fluitketel als het water kookt. De stoom van de stoomtrein gaat door pijpen naar een zuiger. Aan die zuiger zit een stang vast en die laat de wielen ronddraaien.

Verder met de geschiedenis van de (stoom)trein ….

Op 20 september 1839 reed in Nederland de eerste stoomtrein (‘De Arend’) van Amsterdam naar Haarlem, met een snelheid van 38 km. per uur. De trein was vooral belangrijk voor het vervoer van goederen. Er waren toen nog geen auto’s, dus ook geen vrachtauto’s. Toen er later, na 1920, vrachtauto’s kwamen, kregen de spoorwegen het erg moeilijk. Toch ging men door met het maken van zwaardere en snellere stoomlocomotieven. De hoogste snelheid van een stoomtrein werd bereikt in 1938: 202 km. per uur. In 1932 werd besloten geen stoomlocomotieven meer te laten bouwen.

In 1958 verdween de laatste stoomlocomotief. De stoomtreinen die nu nog rijden zijn er alleen voor toeristen. Dat geldt ook voor de stoomtrein die vanaf het station in Apeldoorn langs Lieren, Beekbergen, Loenen en Eerbeek naar Dieren rijdt.

2b. De dieseltrein

In 1934 reed de eerste dieseltrein in Nederland, van Amsterdam naar Arnhem. Een dieseltrein gebruikt dieselolie als brandstof. Een dieselmotor maakt stroom, waardoor de elektromotoren kunnen werken. Daarom zijn er geen bovenleidingen nodig. Er rijden nu nog steeds dieseltreinen. Ook van Apeldoorn naar Zutphen. Dieseltreinen worden meestal gebruikt als stoptrein. Dat is een trein die een route rijdt van een plaats naar een andere plaats en op alle stations stopt, die hij onderweg tegenkomt.

2c. De elektrische trein

De eerste elektrische trein reed in Nederland in 1908 tussen Rotterdam en Scheveningen. Men ontdekte dat elektrische treinen goedkoper en schoner zijn dan stoomtreinen. Ze rijden op stroom, via de bovenleidingen. Ze kunnen 180 km. per uur rijden, maar mogen in Nederland niet sneller dan 140 km. per uur. Elektrische treinen worden vaak gebruikt als intercity-trein. Dat is een trein die niet op alle stations stopt, maar alleen op de grotere stations. ‘Intercity’ bestaat uit ‘Inter’ (betekent ‘tussen’) en ‘city’ (stad).

Ook de elektrische trein krijgt steeds vernieuwingen en verbeteringen. Zo rijden er nu de dubbeldekker en hogesnelheidstrein.

2d. De hogesnelheidstrein

Hogesnelheidstreinen bestaan buiten Europa al ongeveer 40 jaar. In Japan reden de eerste supersnelle elektrische treinen. We spreken pas van een hogesnelheidstrein als de trein meer dan 200 km. per uur rijdt. De hogesnelheidstrein in Frankrijk heet de TGV. Dat betekent: Train à Grande Vitesse (= trein met hoge snelheid). Die rijdt met een snelheid van meer dan 300 km. per uur. De reizigers zitten in vliegtuigstoelen.

In Duitsland rijdt sinds 1991 ook de hogesnelheidstrein, de ICE. Dat betekent InterCity Express. Deze trein rijdt met een snelheid van 250 km. per uur. Ook in Nederland rijdt een hogesnelheidstrein: de Thalys. Die rijdt van Amsterdam naar Parijs. Die rijdt nog over gewoon spoor, en daarom ‘maar’ 160 km. Als de nieuwe hogesnelheidslijn klaar is, in 2005, gaat die ook in Nederland 300 km. rijden. Alle hogesnelheidstreinen rijden over veel rechte rails met af en toe alleen flauwe bochten. Anders zouden ze uit de bocht vliegen.

---

3. Beveiliging

3a. Seinen

De machinisten van de eerste treinen moesten letten op baanwachters. Dat waren mensen die om de 800 m. langs het spoor stonden met vlaggen. De witte vlag omhoog betekende: veilig, dus doorrijden. De rode vlag betekende: direct stoppen. Later kwamen er seinpalen, die ook wel armseinen werden genoemd. Ook die waren wit en rood. De seinhuiswachters zetten in hun seinhuis met handels (ijzeren stangen met handgrepen) via stalen kabels de seinen goed. Dat ging ook zo met de wissels. Na 1945 kwamen er elektrische seinen, met witte en rode lampen. Die worden bediend door centrale verkeersleidingsposten, nu vaak door computers.

3b. Spoorwegovergangen

De spoorwegovergangen werden eerst beveiligd met een hek over de hele weg. De overwegwachters bedienden die. Nog voor 1940 kwam de eerste AKI. Dat betekent: Automatische Knipperlicht Installatie. Ook deze heeft 1 witte lamp en 2 rode lampen. Nog later kwam de AHOB, die ook nu nog bij de spoorwegovergangen staan. AHOB betekent: Automatische Halve Overweg Bomen. De AHOB heeft 2 rode lampen. En een bel.

---

4. Personeel

In de trein werken de machinist en de conducteur.

De machinist zorgt ervoor dat de trein rijdt. Hij moet proberen dat op tijd te doen, zoals de dienstregeling dat aangeeft. Verder moet hij alle seinen en lampjes in de cabine goed in de gaten houden. Daarmee moet hij rekening houden. Hij bepaalt de snelheid van de trein. Een trein heeft géén stuur, dus hij hoeft niet te sturen. Wissels zorgen ervoor dat de trein op de juiste rails rijden. Die wissels worden vanuit centrale verkeersleidingsposten met computers geregeld.

De machinist mag geen enkel foutje maken. Dat kan hele vervelende gevolgen hebben voor al die reizigers in de trein. Denk maar eens aan de treinongelukken die we weleens op het journaal of in de krant hebben gezien. In de cabine is een speciale knop, de ‘dodemansknop’. Die moet de machinist steeds indrukken. Als hij deze loslaat (dat kan gebeuren als hij bijvoorbeeld flauw valt) stopt de trein automatisch. Dit is bedacht om ongelukken te voorkomen.

De trein mag niet eerder van een station vertrekken voordat de conducteur daarvoor een teken heeft gegeven. Hij blaast dan meestal op zijn fluitje. En met zijn armen geeft hij ook een teken. Als de trein eenmaal rijdt controleert de conducteur of iedereen een geldig kaartje heeft. Ook geeft hij informatie aan reizigers in de trein die vragen hebben over de route die zij moeten afleggen. Als je machinist of conducteur wilt worden moet je veel testen doen om te kijken of je daarvoor wel geschikt bent. Als dat zo is krijg je een speciale opleiding.

Er werken ook mensen bij de Nederlandse Spoorwegen die niet in de trein zijn, maar op het station.

De mensen die treinen aan elkaar koppelen (of weer van elkaar losmaken) heten rangeerders. Ze hebben vesten of jassen aan met felle kleuren en een helm op het hoofd.

De perronopzichter moet ervoor zorgen dat het treinverkeer bij een station goed verloopt. Hij staat steeds in verbinding met conducteurs en machinisten. Je herkent de perronopzichter aan de rode pet. Verder werken er mensen op spoorwegverkeerscentra en in stationgebouwen.

---

5. Reizen per trein

5a. Reisinformatie

Als je wilt weten

Ø welke route je moet reizen ;

Ø hoe laat de trein vertrekt en aankomt ;

Ø hoeveel je treinkaartje kost

kun je dat:

Ø lezen op de informatieborden op stations ;

Ø lezen in het NS-spoorboekje ;

Ø lezen op de computer, met de NS Reisplanner ;

Ø lezen op internet (op de website van het openbaar vervoer = www.ov9292.nl) ;

Ø opvragen via het telefoonnummer voor inlichtingen over het openbaar vervoer: 0900-9292 ;

Ø vragen aan de baliemedewerker aan het loket op het station ;

Ø vragen aan de conducteur.

5b. Stoptreinen en intercity-treinen

Dit zijn geen andere treinen dan dieseltreinen en elektrische treinen.

Een stoptrein is een trein die een route rijdt van een plaats naar een andere plaats en op alle stations stopt, die hij onderweg tegenkomt. Vaak wordt hiervoor een dieseltrein gebruikt. Een intercity-trein is een trein niet op alle stations stopt, maar alleen op de grotere stations. Het woord ‘Intercity’ bestaat uit: ‘Inter’ (betekent ‘tussen’) en ‘city’ (stad). Vooral elektrische treinen worden als intercity-trein gebruikt.

5c. Kaartverkoop - 2e en 1e klas

Een treinkaartje moet je kopen op het station. Dat kan aan het loket, maar ook bij een automaat. Je kunt een kaartje kopen voor een enkele reis. Als je dezelfde dag terug gaat, is het goedkoper een dagretourtje te kopen.

De prijs van een kaartje hangt af van:

Ø de reisafstand ;

Ø de klasse: 2e klas is goedkoper dan 1e klas. 2e klas kun je ‘standaard’ noemen. 1e klas treinstellen zijn van binnen

mooier, luxer. Op de treinstellen staat een groot cijfer 1 of 2;

daar kun je aan zien of het eerste of tweede klas is.

Vroeger was er ook nog een 3e klas, heel eenvoudig dus

ingericht.

Een speciaal treinkaartje voor kinderen is de railrunner. Als je niet ouder bent dan 11 jaar mag je een railrunner kopen. Die kost maar ε 1,--. Dat mag alleen als je meereist met iemand die een gewoon treinkaartje heeft. Kinderen tot 4 jaar mogen gratis meereizen.

Als je vaak moet reizen is het goedkoper een abonnement te nemen. Er zijn verschillende soorten abonnementen. Een jaarkaart, een jaartraject­kaart, een maandkaart, een maandtrajectkaart en nog veel meer. Er zijn abonnementen voor het reizen per trein, maar ook voor alle vormen van openbaar vervoer, dus ook voor de trein èn bus.

---

6. Sporen door Apeldoorn

Voor het eerst kreeg Apeldoorn een spoorlijn in 1876. Die was een on­derdeel van de Oosterspoorlijn, die begon in Amsterdan en langs Amers­foort en Apeldoorn naar Zutphen ging. Dat was heel belangrijk voor de fabrieken in Apeldoorn. Zutphen ligt aan de rivier de IJssel en daar was toen veel vrachtscheepvaart. De hoogte bij Assel was voor de stoker en de machinist niet prettig. Stokers moesten er steeds letten dat vonken niet oversprongen naar de bossen van de Veluwe en de machinist kon met de trein ergens op een heuvel blijven steken. Als dat gebeurde moest de trein terug en opnieuw proberen met een nieuwe aanloop de heuvel over te komen.

In Paleis ‘t Loo woonde Koning Willem III, de overgrootvader van Koning­in Beatrix. In 1887 werd er een spoorlijn aangelegd vanaf het Apeldoorns station naar het paleis. Die spoorlijn werd doorgetrokken naar Zwolle. Sinds 1950 werd deze route weer gesloten voor reizigers. In december 2002 stond in de krant dat een Apeldoornse wethouder gaat proberen opnieuw een spoorlijn naar Zwolle aan te leggen! In 1888 kreeg Apeldoorn een spoorverbinding met Deventer en Almelo. Nu is het mogelijk om Nederland van oost naar west (en omgekeerd) helemaal per trein door te reizen. Van Enschede naar Schiphol en omge­keerd. En Enschede heeft weer verbinding met Duitsland, dus we zien op deze route ook weleens Duitse treinen. Die stoppen niet in Apeldoorn.

Ook was er een spoorverbinding naar Dieren. Die was vooral bedoeld voor vrachttreinen. Er staan veel fabrieken langs deze spoorlijn. De vracht kon worden overgeladen naar vrachtschepen op de IJssel. Er waren veel fabrieken langs de spoorlijn. Het spoor ligt er nog. Daarover rijdt de stoomtrein voor toeristen.

---

7. Cijfers

In Nederland ligt 3200 km. spoorbaan en er zijn 376 stations. Er zijn ongeveer 3340 machinisten in Nederland en 2220 conducteurs.

Iedere dag:

Ø reizen bijna een miljoen mensen met de trein door Nederland ;

Ø rijden er ongeveer 5000 treinen door Nederland.

---

8. Meer informatie

Als je meer wilt weten over treinen kun je informatie opvragen bij de Nederlandse Spoorwegen. Dat heb ik ook gedaan. Het is ook heel leuk om naar het Spoorwegmuseum in Utrecht te gaan. Je ziet daar ook veel echte stoomtreinen van vroeger, ook ‘De Arend’. Je leert er ook nog eens veel van. Je moet wel een poos geduld hebben, want tot 2005 is het Spoorwegmuseum gesloten, omdat het wordt verbouwd.

Website van de Nederlandse Spoorwegen: www.ns.nl Website van het Spoorwegmuseum: www.spoorwegmuseum.nl

---

9. Bronnen

Uit de volgende boeken heb ik informatie gehaald:

Ø ‘Treinen’ (serie ‘Ooggetuigen’), geschreven door John Coiley (Eng­eland), vertaald door Willem Oorthuizen. Uitgegeven in 1993 door Van Holkema & Warendorf, Houten.

Ø ‘De Nederlandse Spoorwegen’ (Lantaarn-reeks, deel 150), geschreven door de Stichting Onderwijs en Samenwerking. Uitgegeven in 1989 door Uitgeverij Kok, Kampen.

Ø ‘De snelste treinen’ (Junior Informatie, reeks N7, deel N147), geschreven door Ineke van Kasteren. Uitgegeven in 1997 door Educatieve Partners Nederland, Houten.

Ø ‘Hogesnelheidstreinen’ (Informatie, reeks N4, nr. N99), geschreven door Freddie van Hees. Uitgegeven in 1994 door Uitgeverij De Ruiter, Houten.

Ø Museumgids van het Spoorwegmuseum.

Ø Informatieboekjes en folders van de Nederlandse Spoorwegen, aangevraagd via Klantenservice en de Onderwijslijn.

Verder heb ik via internet de website van het Spoorwegmuseum bekeken (http://www.spoorwegmuseum.nl ). Ook heb ik een paar aantekeningen gemaakt tijdens het bezoek aan het Spoorwegmuseum op 26 oktober 2002.