Piet (Sinterklaas)

Piet, het hulpje van Sinterklaas.

Piet is het hulpje van Sinterklaas. Vroeger werd hij Zwarte Piet genoemd, maar tegenwoordig noemt men hem roetveegpiet, roetpiet of schoorsteenpiet.

Pieten helpen Sinterklaas met bijvoorbeeld het vasthouden van zijn staf of zijn boek en het gooien van cadeautjes in de schoorsteen. Pieten hebben kleding aan met streepjes in verschillende vrolijke kleuren. Dat kostuum lijkt op dat van kostuums uit de renaissance. Ze komen via het raam of de schoorsteen naar binnen leveren je cadeautje af. Ze moeten wel heel goed kunnen klimmen om bij het raam of de schoorsteen te kunnen komen.

Geschiedenis

In het oorspronkelijke verhaal van Sint Nicolaas is er geen Piet maar wel een soort helper. Dit kan een soort priester zijn geweest. Nicolaas was rond het jaar 300 gewoon een bisschop in de stad Myra in het huidige Turkije. Pas later zijn er verhalen ontstaan dat er een 'engeltje' en een 'duiveltje' bij Sinterklaas zijn gekomen. In Tsjechië loopt Sint Nicolaas nog steeds rond met een engeltje en een duiveltje. In Nederland is alleen nog het 'duiveltje' over, maar dit heeft zich ontwikkeld tot Piet. Mogelijk verwijst Piet naar de mythische zwarte raven die de Germaanse god Wodan terzijde stonden. Dat soort verhalen lijken zich te hebben vermengd.

In de middeleeuwen werd Sinterklaas vaak afgebeeld met een zwarte duivel (die noemen we nu de Pieten). Die zwarte duivel is later Zwarte Piet geworden. Er zijn veel verhalen bedacht of verzonnen over Sinterklaas en het ontstaan van zijn Pieten. Een daarvan is dat Sinterklaas op de markt een slavenjongen vrijkoopt, Die jongen heette Petrus. Die was hem toen zo dankbaar dat hij altijd bij Sinterklaas bleef en zijn hulpje werd. Later is die naam uitgegroeid tot Piet.

Sinterklaas kwam vroeger overal alleen, daarna kwam hij met een knecht, Zwarte Piet. Als je stout was, was het verhaal dat je mee in de zak van Sinterklaas naar Spanje werd genomen en dat je moest je werken voor Sinterklaas. Voor Sinterklaas gooit Piet pakjes in de schoorsteen van huizen. Ook hier bestaat er een verwijzing naar de Germaanse mythologie. Daar zou een zekere Uhl, ook een hulp van Wodan, granen (vruchtbaarheidssymbool) in de huizen werpen via het zogeheten Uhlengat of uilengat, dat heel vroeger als schoorsteen diende. Het is een opening in de muur vlak bij de punt van het dak van de huizen uit de tijd van de Germanen.

Op 5 december staat er een grote zak met pakjes voor de deur. Het past goed bij het feest dat Sinterklaas met de boot aankomt. Die boot heeft te maken met de stad Bari in Italië. In de tijd dat Italië bij Spanje hoorde, waren er in Bari gelovige zeelieden die naar Myra gingen om daar de beenderen van de dan al lang overleden Nicolaas uit de grafkelder te halen, omdat Myra bedreigd werd door de Arabieren. De beenderen brachten ze over naar Bari. Nicolaas was voor de zeelieden een zogeheten patroonheilige. Dát heeft weer te maken met een verhaal dat gaat over de redding van een zeeman door Nicolaas. De boot van Sint en Piet verwijst dus naar de zeelieden uit Bari. Mogelijk dat daar ook de oorringen van de (vroegere) Piet aan te danken zijn. Het was vroeger heel gebruikelijk dat zeelieden een gouden of zilveren oorring droegen. Dat was bedoeld voor als ze in de verre landen kwamen te overlijden. Van die ring kon dan de begravenis betaald worden.

Vanaf de negentiende eeuw

De eerste keer dat een soort Zwarte Piet in een boek verscheen, was in het boek Sint Nicolaas en zijn Knecht uit 1850, geschreven door Jan Schenkman. Daarin heeft Sinterklaas voor het eerst een zwarte knecht. De knecht heeft dan nog geen naam. Vroeger was eerst altijd maar één Piet als hulp van Sinterklaas. Op hele oude filmbeelden van de Sinterklaasintocht in Amsterdam wordt de Sint begeleid door blanke personen in het pak van een Spaanse edelman. De Piet van Schenkman was op de afbeeldingen in zijn boek zwart gekleurd. De latere Piet werd ook zwart geschminkt, zodat hij leek op een Moor. Sommige Moren waren namelijk totslaafgemaakten of dienaren van Spaanse edelmannen uit de tijd van de Renaissance. Dat is ook de reden dat Piet nog altijd de kleding daarvan draagt. Later is die betekenis verdwenen en werd de uitleg dat Piet zo zwart was, omdat hij de schoorsteen kwam om geschenken voor de kinderen achter te laten. Kortom, dat het een oude traditie zou zijn dat Piet Zwart is, klopt maar ten dele.

Kinderen waren vroeger bang voor Piet omdat er werd verteld dat hij de stoute kinderen mee terug nam naar Spanje in de zak. Tegenwoordig is dit uit het Sinterklaasverhaal verdwenen en Piet is nu niet meer eng.

Tot ver in de 20e eeuw was Piet niet zo'n goede helper omdat hij te veel kletste en ook een beetje onhandig was. Mensen bedachten dat als een Piet leuk was, meerdere Pieten nog leuker zouden zijn en beter zou werken. Zo werden het alsmaar meer Pieten.

Tegenwoordig

Na de Tweede Wereldoorlog werden er steeds vaker Sinterklaasintochten gehouden. Dat gebeurde toen nog met meerdere Zwarte Pieten. Vanaf 2017 veranderen Zwarte Pieten steeds meer in andere soorten Pieten. Pieten blijven dan wit of schminken zich als een soort clown, een stuk kaas of een stroopwafel. Ook zijn er Pieten die hun gezicht in meerdere kleuren schminken. Maar meer en meer is men overgestapt op roetvegen op hun gezicht. Deze roetveegpieten zijn veel te zien in het Sinterklaasjournaal. Na 5 december verlaten Sinterklaas en zijn Pieten Nederland weer, hoewel daar eigenlijk geen aandacht aan wordt geschonken. De rest van het jaar (althans, voor het verhaal) wonen ze in het grote kasteel van Sinterklaas in Spanje.

Kleding

Zo zagen de ouderwetse Zwarte Pieten eruit.

Pieten dragen een muts met een veer, een jas, manchetten of mouwtjes en een plofbroek en een paieren molensteenkraag of een stoffen witte kraag, eventueel met kant. Vroeger droegen de Zwarte Pieten ook vaak zwarte handschoenen en een zwarte maillot, rode lippenstift en gouden oorbellen. Tegenwoordig doen ze dat niet meer.

Discriminatie

Zoals gezegd waren de pieten lamge tijd helemaal zwart en werden ze dan ook "Zwarte Piet" genoemd. Dit is nu niet meer zo omdat sommige mensen het als racistisch zagen en zien. De pieten zijn de hulpjes van Sinterklaas. Hierdoor was een witte man (Sinterklaas) de baas was over de donkere pieten. Dit leek te veel op slavernij. Daarom hebben de meeste pieten tegenwoordig alleen roetvegen doordat ze door de schoorsteen zijn gekomen. In sommige plaatsen is Piet nog wel zwart, maar dat wordt steeds minder.

Media en bronnen

• Boek "Van Nicolaas van Myra tot Sinterklaas", Rita Ghesquiere, uitgeverij Davidsfonds, EAN / ISBN 9789061525561
• Waar komt Piet vandaan? (NTR/Clipphanger)
• Sint Nicolaas, de man achter Sinterklaas (Levensbeschouwing.net)
• Piet ging uit fietsen (NTR/Sinterklaasjournaal)