Brabants

Gebied waar het Brabants wordt gesproken

Brabants is een dialect dat het vaakst wordt gezien als een groep Nederfrankische variëteiten die van oudsher worden gesproken in grote delen van de Nederlandse provincie Noord-Brabant en in de Belgische provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant Het wordt ook gesproken in de Oost-Vlaamse Denderstreek (met steden als Geraardsbergen, Aalst, Ninove en Dendermonde), het Waasland, in Zeeland daarop aansluitend het dialect van het land van Hulst in het oosten van Zeeuws-Vlaanderen en in Gelderland. De laatste zijn de dialecten in het Land van Maas en Waal, de Bommelerwaard en de westelijke Betuwe.

Er zijn ook verwante dialecten in Noord-Limburg (Nederland).

Het meest kenmerkend is de bekende 'zachte G'. Ook wordt er in plaats van 'jij' vaak 'gij' gebruikt. In het Hollands wordt als verkleining van een woord 'tje' of 'je' gebruikt (bijvoorbeeld huisje). In het Brabants is dat 'ske' of 'ke' (bijvoorbeeld huiske). Ook de groet "hou doe" of "hou je" (afgeleid "het ga je goed"). Hier is ook een zekere verwantschap met het Duits.

Brabantse dialecten

Zegt een (Noord-) Nederlander 'groter dan', zegt een Brabander 'groter als'

Het Brabant is in drie groepen te verdelen; het West-Brabants, het Oost-Brabants en het Zuid-Brabants.

• A Noordwest-Brabants:
  • A1 Markiezaats (waaronder Bergs)
  • A2 Baronies (waaronder Bredaas)
  • A3 Antwerps
• B Midden-Noord-Brabants:
  • B1 Tilburgs en gelijkende dialecten,
  • B2 Hollands-Brabants (onder meer Land-van-Altenaas)
  • B3 Maaslands (waaronder het Bosch). Hieraan zou men het Betuws en het Maas-en-Waals kunnen toevoegen, maar de samenstellers van het Woordenboek houden zich niet met de provincie Gelderland bezig;
• C Oost-Brabants:
  • C1 Kempenlands (met in Belgisch Limburg het Lommels)
  • C2 Noord-Meierijs
  • C3 Peellands (waaronder Helmonds)
  • C4 Geldrops
  • C5 Heeze-en-Leendes
• D Kempens (niet te verwarren met Kempenlands):
  • D1 Noorderkempens (waaronder Turnhouts)
  • D2 Zuiderkempens (waaronder Liers en Mechels), inclusief Tessenderlo in Belgisch Limburg
• E Zuid-Brabants:
  • E1 Kleinbrabants (ten westen van Mechelen)
  • E2 Pajottenlands (waaronder Brussels)
  • E3 Centraal Zuid-Brabants (waaronder Hals)
  • E4 Hagelands (waaronder Leuvens);
• F Getelands, waaronder het Tienens (Tiens) als Zuid-Nederfrankisch dialect bij het Limburgs wordt ingedeeld, vanwege het gebruik van ich).

Daaraan voegen zij de volgende niet-Brabantse dialecten in Noord-Brabant toe:

• G Westhoeks (Hollands);
• H Cuijks (Kleverlands);
• I Budels (West-Limburgs)

Enkele voorbeelden

West-Brabants / Markiezaats	Oost-Brabants	Hollands	Limburgs
schòn	skon	mooi	sjoon
gère	gère	graag	gaer
g'leìk, welnu	gelijk	zoals, direct	wie, geliek
meej, meije, maaij	mee	met, meteen	mit
ge, gij	gij	jij	geer, doe
wijd (wijdweg)	wijd	ver	wied
niewt	neì	nieuw	nuuj, nuud
jawelles, da'swel	da/dè ìs	welles
neije, da'snie	da's/dè's nie	nietes
benaa, bekaa't	bekant	bijkans/bijna	bekans
nu, nou, nouwes	now/nou	nu	noe