Jiddisch: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
 
(13 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
{{werk}}
  
 
[[Bestand:Proposed_Yiddish_flag.svg|right|300px|thumb|Deze vlag wordt vaak gebruikt voor het Jiddisch, maar is niet officieel. Toch is het een veel gebruikt symbool voor de taal.]]
  
[[Bestand:Proposed_Yiddish_flag.svg|right|300px|thumb|Deze vlag wordt vaak gebruikt voor het Jiddisch, maar is niet officieel. Toch is het een veel gebruikt symbool voor de taal.]]
 
Het '''Jiddisch''' (''ייִדיש'') is een [[West-Germaanse talen|West-Germaanse taal]]. Het Jiddisch is de taal van de [[charedische Joden]] (ook wel bekend als ultra-orthodoxe joden). Zij leven voornamelijk in [[Europa (werelddeel)|Europa]], de [[Verenigde Staten]] en [[Israël]]. De taal heeft zo'n 3 miljoen sprekers. Het Jiddisch is verwant van het [[Duits]]. Vroeger werd de taal daarom ook wel het ''Jodenduits'' genoemd, maar deze naam wordt nu niet meer gebruikt. Hoewel alle West-Germaanse talen met het [[Latijnse alfabet]] geschreven worden, gebruikt het Jiddisch het [[Hebreeuwse alfabet]].
 
Het '''Jiddisch''' (''ייִדיש'') is een [[West-Germaanse talen|West-Germaanse taal]]. Het Jiddisch is de taal van de [[charedische Joden]] (ook wel bekend als ultra-orthodoxe joden). Zij leven voornamelijk in [[Europa (werelddeel)|Europa]], de [[Verenigde Staten]] en [[Israël]]. De taal heeft zo'n 3 miljoen sprekers. Het Jiddisch is verwant van het [[Duits]]. Vroeger werd de taal daarom ook wel het ''Jodenduits'' genoemd, maar deze naam wordt nu niet meer gebruikt. Hoewel alle West-Germaanse talen met het [[Latijnse alfabet]] geschreven worden, gebruikt het Jiddisch het [[Hebreeuwse alfabet]].
Regel 6: Regel 5:
   
 
Overigens is er niet alleen een Jiddische taal, maar ook een Jiddische cultuur. Zo bestaat er Jiddische literatuur, Jiddische muziek en een Jiddische keuken.
 
Overigens is er niet alleen een Jiddische taal, maar ook een Jiddische cultuur. Zo bestaat er Jiddische literatuur, Jiddische muziek en een Jiddische keuken.
−  
−
==Geschiedenis==
  
−
===Ontstaan===
  
−  
−
===Door de eeuwen heen===
  
−  
−
===20e eeuw===
  
   
 
==Vandaag de dag==
  
==Vandaag de dag==
 
===Aantallen en verspreiding===
  
===Aantallen en verspreiding===
  +
Voor de [[Tweede Wereldoorlog]] spraken er tussen de 11 en 13 miljoen mensen Jiddisch. Door de Jodenvervolging daalde het aantal sprekers met 85%. Doordat een groot aantal sprekers onderdoken of vluchtten naar de [[Verenigde Staten]] en de [[Sovjet-Unie]], stierf de taal niet uit. Toch kwam na de oorlog een nieuwe klap voor de taal. Het [[zionisme]] zorgde ervoor dat men het [[Hebreeuws]] meer ging gebruiken. Hierdoor daalde het aantal Jiddischsprekers nog verder. Sinds het einde van de 20e eeuw komt hier verandering in. Sindsdien de jaren 1990 groei het aantal sprekers van het Jiddisch weer. Vooral in Joodse gemeenschappen in grote steden, zoals [[New York City]], wordt het Jiddisch veel gesproken.
−
Voor de [[Tweede Wereldoorlog]] waren er zo'n 11 miljoen mensen die Jiddisch spraken, ook in [[Nederland]] en [[België]]. In steden als [[Warschau]] ([[Polen]]) was dit soms wel 50% van de bevolking, en in landen als Polen en [[Oekraïne]] waren er hele dorpen waar alleen maar joden woonden die Jiddisch spraken.
  
  +
−
Na de jodenvervolgingen in de Tweede Wereldoorlog is het aantal mensen dat Jiddisch spreekt erg gedaald. De meesten emigreerden naar de [[Verenigde Staten]] of [[Israël]]. Tegenwoordig zijn er nog maar 3 miljoen Jiddisch-sprekenden. In Israël is tegenwoordig niet het Jiddisch, maar het [[Hebreeuws]] de officiële taal. In [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] is nog steeds een Jiddischtalige gemeenschap. In Nederland is in [[Amsterdam]] nog één school waar in het Jiddisch wordt onderwezen. Ook verschijnt er in Nederland het Jiddische tijdschrift [[Grine Medine]].
  
  +
Tegenwoordig spreken zo'n 3 miljoen mensen Jiddisch. Vooral in de Oost-Europese variant wordt veel gesproken. Voor de oorlog waren in Oost-Europa veel Jiddische wijken en dorpen. Hier was Jiddisch de taal van het dagelijks leven, zoals in [[Warschau]] waar 50% van de bevolking Jiddisch sprak. Ook in landen als [[Oekraïne]] waren er grote Jiddische gemeenschappen. Ook in West-Europa waren er grote Jiddische gemeenschappen, waarvan een aantal nog steeds bestaan. In [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] is nog steeds een Jiddische gemeenschap. In Nederland is in [[Amsterdam]] nog één school waar in het Jiddisch wordt onderwezen. Ook verschijnt er in Nederland het Jiddische tijdschrift ''[[Grine Medine]]''.
   
 
===Officiële status===
  
===Officiële status===
  +
[[Bestand:Map_of_Russia_-_Jewish_Autonomous_Oblast_(2008-03).svg|right|350px|thumb|De [[Joodse Autonome Oblast]] werd in de jaren 1920 opgericht door [[Jozef Stalin]] als het nieuwe thuisland van de Joden. Het is samen met Israël het enige gebied met een Joodse status.]]
  +
Jiddisch is geen enkel land een officiële landstaal. In [[Israël]] wilde men Jiddisch een van de officiële talen maken, maar dit is nooit gebeurd. Tegenwoordig is alleen het [[Hebreeuws]] officieel in Israël. Veel [[zionisme|zionisten]] wilden dit namelijk om een gemeenschappelijke identiteit uit te stralen. Hebreeuws is namelijk een meer verspreidde taal onder Joden dan Jiddisch. Toch was hier ook kritiek op. Aanhangers van het jodendom zien Hebreeuws als een religieuze taal. Zij gebruiken het alleen voor het [[gebed]] en voor het lezen van heilige schriften. Deze mensen wilden het Jiddisch officieel maken, aangezien het niet als religieuze taal wordt gezien. In het begin wilde Israël dat sprekers van het Jiddisch Hebreeuws zouden praten. Sinds 1996 is hier in verandering. Sindsdien doet Israël zijn best om de Jiddische taal en cultuur te beschermen en promoten. Toch is het Jiddisch niet erkend in Israël.
   
  +
Het enige gebied ter wereld waar het Jiddisch een officiële status heeft, is de [[Joodse Autonome Oblast]] in [[Rusland]]. In het verleden was het Jiddisch ook een officiële landstaal in de [[Wit-Russische Socialistische Sovjetrepubliek]] en de [[Oekraïense Volksrepubliek]].
−
===Dialecten===
  
   
  +
In een aantal landen is het Jiddisch een erkende [[minderheidstaal]]. Dit betekent dat de taal gesproken wordt door een minderheid van de bevolking. Jiddisch is erkend als minderheidstaal in [[Nederland]], [[Zweden]], [[Roemenië]], [[Polen]], [[Moldavië]] en [[Bosnië en Herzegovina]]. In [[Oekraïne]] is het Jiddisch ook erkend als minderheidstaal, maar wordt het de "taal van de Joodse minderheid" genoemd.
−
===Leren van Jiddisch===
  
  +
  +
===Dialecten===
  +
Er zijn verschillende dialecten in het Jiddisch, maar de vijf belangrijkste zijn het:
  +
* West-Europees Jiddisch: Dit dialect werd gesproken in West-Europa, waaronder Nederland en België. Voor de Tweede Wereldoorlog had dit dialect grote aantallen sprekers. Tegenwoordig is dit dialect bijna uitgestorven.
  +
* Pools-Jiddisch: Dit dialect werd voornamelijk gesproken in Polen, voornamelijk in de steden [[Bobov]] en [[Belz]].
  +
* Hongaars-Jiddisch of Jerusalems-Jiddisch: Dit dialect ontstond in [[Hongarije]], maar wordt vandaag de dag veel gesproken in Israël. Dit dialect lijkt heel erg op het Duits.
  +
* Litouws-Jiddisch of Russisch-Jiddisch: Dit dialect ontstond in [[Litouwen]] en wordt vandaag de dag vooral gesproken in [[Rusland]]. Dit dialect is erg beïnvloedt door de Slavische talen.
  +
* Oekraïens-Jiddisch of Roemeens-Jiddisch: Dit dialect wordt gesproken in [[Oekraïne]], [[Roemenië]] en [[Moldavië]]. Ook dit dialect bevat veel Slavische woorden.
  +
Ook is er een Amerikaanse variant van het Jiddisch. Dit dialect bevat veel Engelse woorden.
   
 
==Alfabet en uitspraak==
  
==Alfabet en uitspraak==
Regel 29: Regel 33:
 
{| class="wikitable"
  
{| class="wikitable"
 
! Letter !! Naam !! Uitspraak
  
! Letter !! Naam !! Uitspraak
−
| {{Witte kolom|15}}
 +
| {{Witte kolom|19}}
 
! Letter !! Naam !! Uitspraak
  
! Letter !! Naam !! Uitspraak
 
|-
  
|-
−
| א || shtumer alef || ''Geen''
+
| א || shtumer alef || ''Geen'' || ט || tes || t
 
|-
  
|-
−
| אַ || pasekh alef || a
 +
| אַ || pasekh alef || a || טש || tes shin || tsj
 
|-
  
|-
−
| אָ || komets alef || o
 +
| אָ || komets alef || o || י || yud || ie
 
|-
  
|-
−
| ב || beys || b
 +
| ב || beys || b || יִ || khirik yud || i
 
|-
  
|-
−
| בּ || beys || b
 +
| בּ || beys || b || יי || tsvey yudn || eej
 
|-
  
|-
−
| בֿ || veys || v
 +
| בֿ || veys || v || ײַ || pasekh tsvey yudn || aai
 
|-
  
|-
−
| ג || giml || g
 +
| ג || giml || g || כּ || kof || k
 
|-
  
|-
−
| ד || daled || d
 +
| ד || daled || d || כ || khof || ch
 
|-
  
|-
−
| דזש || daled zayen shin || dzj
 +
| דזש || daled zayen shin || dzj || ך || lange/ende khof || ch
 
|-
  
|-
−
| ה || hey || h
 +
| ה || hey || h || ל || lamed || l
 
|-
  
|-
−
| ו || vov || oe
 +
| ו || vov || oe || מ || mem || m
 
|-
  
|-
−
| וּ || melupm vov || oe
 +
| וּ || melupm vov || oe || ם || shlos/ende mem || m
 
|-
  
|-
−
| וֹ || khoylem || ooi
 +
| וֹ || khoylem || ooi || נ || nun || n
 
|-
  
|-
−
| וו || tsvey vovn || w
 +
| וו || tsvey vovn || w || ן || lange/ende nun || n
 
|-
  
|-
−
| וי || vov yud || ooi
 +
| וי || vov yud || ooi || ס || samekh || s
 
|-
  
|-
−
| ז || zayen || z
 +
| ז || zayen || z || ע || ayin || e
 
|-
  
|-
−
| זש || zayen shin || zj
 +
| זש || zayen shin || zj || פּ || pey || p
 
|-
  
|-
−
| ח || khes || ch
 +
| ח || khes || ch || פֿ || fey || f
 
|-
  
|-
  +
|}
−
| ט || tes || t
  
  +
  +
==Grammatica==
  +
De grammatica van het Jiddisch lijkt er op dat van het Duits. Toch zijn er ook dingen overgenomen uit het Hebreeuws en verschillende Slavische talen.
  +
  +
Zoals in het Duits heeft het Jiddisch [[naamval]]len. Waar het Duits er vier heeft, heeft het Jiddisch slechts drie naamvallen:
  +
* De nominatieve naamval (eerste naamval)
  +
* De datieve naamval (derde naamval)
  +
* De accusatieve naamval (vierde naamval)
  +
De tweede naamval (genitief) is dus niet aanwezig is het Jiddisch. Zoals in het Duits krijgen de lidwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en voornaamwoorden een bepaalde uitgang voor een bepaalde naamval.
  +
  +
===Lidwoorden===
  +
Alle [[zelfstandig naamwoord|zelfstandige naamwoorden]] in het Jiddisch kunnen drie geslachten hebben. Deze hebben elk hun eigen lidwoord. Dit zijn mannelijk (דער of ''der''), vrouwelijk (די of ''di'') of onzijdig (דאָס of ''dos''). Woorden die in meervoud staan hebben altijd het vrouwelijke lidwoord (די of ''di''). Dit zijn [[bepaald lidwoord|bepaalde lidwoorden]]. Deze bepaalde lidwoorden veranderen ook met de naamval. Dit gebeurt ook in het Duits, maar in het Jiddisch is dit eenvoudiger.
  +
  +
{| class="wikitable"
  +
|
  +
! Mannelijk
  +
! Vrouwelijk
  +
! Onzijdig
  +
! Meervoud
 
|-
  
|-
  +
! Nominatief (1e)
−
| טש || tes shin || tsj
  
  +
| דער (der)
  +
| rowspan="2" | די (di)
  +
| rowspan="2" | דאָס (dos)
  +
| rowspan="3" | די (di)
 
|-
  
|-
  +
! Accusatief (4e)
−
| י || yud || ie
  
  +
| rowspan= "2" | דעם (dem)
 
|-
  
|-
  +
! Datief (3e)
−
| יִ || khirik yud || i
  
  +
| דער (der)
  +
| דעם (dem)
 
|-
  
|-
  +
|}
−
| יי || tsvey yudn || eej
  
  +
  +
Daarnaast is er nog een [[onbepaald lidwoord]] (אַ). Wanneer het volgende woord met een [[klinker]] begint, dan schrijft men het als אַן. Anders dan het Duits krijgt dit onbepaalde lidwoord geen uitgang.
  +
  +
===Voornaamwoorden===
  +
Ook de [[persoonlijk voornaamwoord|persoonlijke voornaamwoord]]en in het Jiddisch veranderen met de naamval.
  +
  +
{| class="wikitable"
  +
|
  +
! Ik
  +
! Jij
  +
! Hij
  +
! Zij
  +
! Het
  +
! Wij
  +
! Jullie
  +
! Hen
 
|-
  
|-
  +
! Nominatief (1e)
−
| ײַ || pasekh tsvey yudn || aai
  
  +
| איך (ikh)
  +
| דו (du)
  +
| ער (er)
  +
| rowspan = "2" | זי (zi)
  +
| rowspan = "2" | עס (es)
  +
| מיר (mir)
  +
| Formeel: איר (ir) <br> Informeel: עטס (ets)
  +
| rowspan = "3" | זיי (zey)
 
|-
  
|-
  +
! Accusatief (4e)
−
| כּ || kof || k
  
  +
| מיך (mikh)
  +
| דיך (dikh)
  +
| rowspan = "2" | אים (im)
  +
| rowspan = "2" | אונדז (undz)
  +
| rowspan = "2" | Formeel איַיך (aykh) <br> Informeel: ענק (enk)
 
|-
  
|-
  +
! Datief (3e)
−
| כ || khof || ch
  
  +
| מיר (mir)
  +
| דיר (dir)
  +
| איר (ir)
  +
| אים (im)
 
|-
  
|-
  +
|}
−
| ך || lange/ende khof || ch
  
  +
Voor het Jiddische woord voor "jullie" zijn er twee vormen; een formele en informele vorm. De formele vorm gebruik je voor mensen die niet kent. Het toont beleefdheid. De informele vorm gebruik je bijvoorbeeld tegen mensen die je wel kent.
  +
  +
===Telwoorden===
  +
<div style="clear: both; center; ">
  +
{| class="wikitable zebra" style="float:left; margin-right:1em;"
  +
!#
  +
!Jiddisch
  +
!Uitspraak
 
|-
  
|-
  +
|0
−
| ל || lamed || l
  
  +
|נול, זעראָ
  +
|nul, zero
 
|-
  
|-
  +
|1
−
| מ || mem || m
  
  +
|איינס
  +
|eyns
 
|-
  
|-
  +
|2
−
| ם || shlos/ende mem || m
  
  +
|צוויי
  +
|tsvey
 
|-
  
|-
  +
|3
−
| נ || nun || n
  
  +
|דרײַ
  +
|dray
 
|-
  
|-
  +
|4
−
| ן || lange/ende nun || n
  
  +
|פיר
  +
|fir
 
|-
  
|-
  +
|5
−
| ס || samekh || s
  
  +
|פינף
  +
|finf
 
|-
  
|-
  +
|6
−
| ע || ayin || e
  
  +
|זעקס
  +
|zeks
 
|-
  
|-
  +
|7
−
| פּ || pey || p
  
  +
|זיבן
  +
|zibn
 
|-
  
|-
  +
|8
−
| פֿ || fey || f
  
  +
|אַכט
  +
|akht
  +
|-
  +
|9
  +
|נײַן
  +
|nayn
 
|-
  
|-
 
|}
  
|}
  +
{| class="wikitable zebra" style="float:left; margin-right:1em;"
−  
  +
!#
−
==Grammatica==
  
  +
!Jiddisch
−
===Lidwoorden===
  
  +
!Uitspraak
−  
  +
|-
−
===Bijvoegelijk naamwoorden===
  
  +
|10
−  
  +
|צען
−
===Voornaamwoorden===
  
  +
|tsen
−  
  +
|-
−
===Werkwoorden===
  
  +
|11
−  
  +
|עלף, עלעף
−
===Telwoorden===
  
  +
|elf, elef
−  
  +
|-
−
==Jiddische cultuur==
  
  +
|12
−
===Muziek===
  
  +
|צוועלף, צוועלעף
−  
  +
|tsvelf, tsvelef
−
===Literatuur===
  
  +
|-
−  
  +
|13
−
===Eten en drinken===
  
  +
|דרײַצן
  +
|draytsn
  +
|-
  +
|14
  +
|פערצן
  +
|fertsn
  +
|-
  +
|15
  +
|פופצן
  +
|fuftsen
  +
|-
  +
|16
  +
|זעכצן
  +
|zekhtsn
  +
|-
  +
|17
  +
|זיבעצן
  +
|zibetsn
  +
|-
  +
|18
  +
|אַכצן
  +
|akhtsn
  +
|-
  +
|19
  +
|נײַנצן
  +
|nayntsn
  +
|-
  +
|}
  +
{{clear}}
   
 
==Jiddische woorden in het Nederlands==
  
==Jiddische woorden in het Nederlands==
Regel 140: Regel 262:
   
 
==Link==
  
==Link==
−
[http://historiek.net/top-50-jiddische-woorden-in-het-nederlands/60629/ Jiddische woorden in het Nederlands (top 50)]
 +
* [http://historiek.net/top-50-jiddische-woorden-in-het-nederlands/60629/ Jiddische woorden in het Nederlands (top 50)]
   
 
{{Germaanse_Talen}}
  
{{Germaanse_Talen}}

Huidige versie van 8 jul 2022 om 12:00

Deze vlag wordt vaak gebruikt voor het Jiddisch, maar is niet officieel. Toch is het een veel gebruikt symbool voor de taal.

Het Jiddisch (ייִדיש) is een West-Germaanse taal. Het Jiddisch is de taal van de charedische Joden (ook wel bekend als ultra-orthodoxe joden). Zij leven voornamelijk in Europa, de Verenigde Staten en Israël. De taal heeft zo'n 3 miljoen sprekers. Het Jiddisch is verwant van het Duits. Vroeger werd de taal daarom ook wel het Jodenduits genoemd, maar deze naam wordt nu niet meer gebruikt. Hoewel alle West-Germaanse talen met het Latijnse alfabet geschreven worden, gebruikt het Jiddisch het Hebreeuwse alfabet.

Het Jiddisch ontstond tijdens de middeleeuwen in Centraal-Europa. Hoewel de sprekers van het Jiddisch ook Hebreeuws konden, gebruikten zij het Jiddisch voor het dagelijks leven. Het Hebreeuws werd gebruikt voor de godsdienst. Het Jiddisch is niet alleen beïnvloed door het Duits, maar ook door het Hebreeuws en veel Slavische talen (Pools, Oekraïens, Russisch, etc.). Ook hebben de Romaanse talen (zoals het Frans) het Jiddisch beïnvloed. Jiddisch werd vooral in Joodse buurten in grote steden gesproken. In Polen en Oekraïne waren er voor de Tweede Wereldoorlog grote Jiddische gemeenschappen. In de Poolse hoofdstad Warschau was wel 50% van de bevolking spreker van het Jiddisch. Voor de oorlog waren er zo'n 11 tot 13 miljoen sprekers in Europa en 17 miljoen sprekers wereldwijd. Door de Jodenvervolging tijdens de oorlog overleed 85% van de sprekers. Veel sprekers van het Jiddisch zijn na de oorlog naar de Verenigde Staten en Israël vertrokken. Een klein deel bleef in Europa. In grote steden, zoals Antwerpen en Amsterdam, zijn er nog altijd Jiddischtalige gemeenschappen.

Overigens is er niet alleen een Jiddische taal, maar ook een Jiddische cultuur. Zo bestaat er Jiddische literatuur, Jiddische muziek en een Jiddische keuken.

Vandaag de dag

Aantallen en verspreiding

Voor de Tweede Wereldoorlog spraken er tussen de 11 en 13 miljoen mensen Jiddisch. Door de Jodenvervolging daalde het aantal sprekers met 85%. Doordat een groot aantal sprekers onderdoken of vluchtten naar de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, stierf de taal niet uit. Toch kwam na de oorlog een nieuwe klap voor de taal. Het zionisme zorgde ervoor dat men het Hebreeuws meer ging gebruiken. Hierdoor daalde het aantal Jiddischsprekers nog verder. Sinds het einde van de 20e eeuw komt hier verandering in. Sindsdien de jaren 1990 groei het aantal sprekers van het Jiddisch weer. Vooral in Joodse gemeenschappen in grote steden, zoals New York City, wordt het Jiddisch veel gesproken.

Tegenwoordig spreken zo'n 3 miljoen mensen Jiddisch. Vooral in de Oost-Europese variant wordt veel gesproken. Voor de oorlog waren in Oost-Europa veel Jiddische wijken en dorpen. Hier was Jiddisch de taal van het dagelijks leven, zoals in Warschau waar 50% van de bevolking Jiddisch sprak. Ook in landen als Oekraïne waren er grote Jiddische gemeenschappen. Ook in West-Europa waren er grote Jiddische gemeenschappen, waarvan een aantal nog steeds bestaan. In Antwerpen is nog steeds een Jiddische gemeenschap. In Nederland is in Amsterdam nog één school waar in het Jiddisch wordt onderwezen. Ook verschijnt er in Nederland het Jiddische tijdschrift Grine Medine.

Officiële status

De Joodse Autonome Oblast werd in de jaren 1920 opgericht door Jozef Stalin als het nieuwe thuisland van de Joden. Het is samen met Israël het enige gebied met een Joodse status.

Jiddisch is geen enkel land een officiële landstaal. In Israël wilde men Jiddisch een van de officiële talen maken, maar dit is nooit gebeurd. Tegenwoordig is alleen het Hebreeuws officieel in Israël. Veel zionisten wilden dit namelijk om een gemeenschappelijke identiteit uit te stralen. Hebreeuws is namelijk een meer verspreidde taal onder Joden dan Jiddisch. Toch was hier ook kritiek op. Aanhangers van het jodendom zien Hebreeuws als een religieuze taal. Zij gebruiken het alleen voor het gebed en voor het lezen van heilige schriften. Deze mensen wilden het Jiddisch officieel maken, aangezien het niet als religieuze taal wordt gezien. In het begin wilde Israël dat sprekers van het Jiddisch Hebreeuws zouden praten. Sinds 1996 is hier in verandering. Sindsdien doet Israël zijn best om de Jiddische taal en cultuur te beschermen en promoten. Toch is het Jiddisch niet erkend in Israël.

Het enige gebied ter wereld waar het Jiddisch een officiële status heeft, is de Joodse Autonome Oblast in Rusland. In het verleden was het Jiddisch ook een officiële landstaal in de Wit-Russische Socialistische Sovjetrepubliek en de Oekraïense Volksrepubliek.

In een aantal landen is het Jiddisch een erkende minderheidstaal. Dit betekent dat de taal gesproken wordt door een minderheid van de bevolking. Jiddisch is erkend als minderheidstaal in Nederland, Zweden, Roemenië, Polen, Moldavië en Bosnië en Herzegovina. In Oekraïne is het Jiddisch ook erkend als minderheidstaal, maar wordt het de "taal van de Joodse minderheid" genoemd.

Dialecten

Er zijn verschillende dialecten in het Jiddisch, maar de vijf belangrijkste zijn het:

  • West-Europees Jiddisch: Dit dialect werd gesproken in West-Europa, waaronder Nederland en België. Voor de Tweede Wereldoorlog had dit dialect grote aantallen sprekers. Tegenwoordig is dit dialect bijna uitgestorven.
  • Pools-Jiddisch: Dit dialect werd voornamelijk gesproken in Polen, voornamelijk in de steden Bobov en Belz.
  • Hongaars-Jiddisch of Jerusalems-Jiddisch: Dit dialect ontstond in Hongarije, maar wordt vandaag de dag veel gesproken in Israël. Dit dialect lijkt heel erg op het Duits.
  • Litouws-Jiddisch of Russisch-Jiddisch: Dit dialect ontstond in Litouwen en wordt vandaag de dag vooral gesproken in Rusland. Dit dialect is erg beïnvloedt door de Slavische talen.
  • Oekraïens-Jiddisch of Roemeens-Jiddisch: Dit dialect wordt gesproken in Oekraïne, Roemenië en Moldavië. Ook dit dialect bevat veel Slavische woorden.

Ook is er een Amerikaanse variant van het Jiddisch. Dit dialect bevat veel Engelse woorden.

Alfabet en uitspraak

Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet. Toch is er een groot verschil in de uitspraak van de letters tussen het Hebreeuws en het Jiddisch.

Letter Naam Uitspraak   Letter Naam Uitspraak
א shtumer alef Geen ט tes t
אַ pasekh alef a טש tes shin tsj
אָ komets alef o י yud ie
ב beys b יִ khirik yud i
בּ beys b יי tsvey yudn eej
בֿ veys v ײַ pasekh tsvey yudn aai
ג giml g כּ kof k
ד daled d כ khof ch
דזש daled zayen shin dzj ך lange/ende khof ch
ה hey h ל lamed l
ו vov oe מ mem m
וּ melupm vov oe ם shlos/ende mem m
וֹ khoylem ooi נ nun n
וו tsvey vovn w ן lange/ende nun n
וי vov yud ooi ס samekh s
ז zayen z ע ayin e
זש zayen shin zj פּ pey p
ח khes ch פֿ fey f

Grammatica

De grammatica van het Jiddisch lijkt er op dat van het Duits. Toch zijn er ook dingen overgenomen uit het Hebreeuws en verschillende Slavische talen.

Zoals in het Duits heeft het Jiddisch naamvallen. Waar het Duits er vier heeft, heeft het Jiddisch slechts drie naamvallen:

  • De nominatieve naamval (eerste naamval)
  • De datieve naamval (derde naamval)
  • De accusatieve naamval (vierde naamval)

De tweede naamval (genitief) is dus niet aanwezig is het Jiddisch. Zoals in het Duits krijgen de lidwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en voornaamwoorden een bepaalde uitgang voor een bepaalde naamval.

Lidwoorden

Alle zelfstandige naamwoorden in het Jiddisch kunnen drie geslachten hebben. Deze hebben elk hun eigen lidwoord. Dit zijn mannelijk (דער of der), vrouwelijk (די of di) of onzijdig (דאָס of dos). Woorden die in meervoud staan hebben altijd het vrouwelijke lidwoord (די of di). Dit zijn bepaalde lidwoorden. Deze bepaalde lidwoorden veranderen ook met de naamval. Dit gebeurt ook in het Duits, maar in het Jiddisch is dit eenvoudiger.

Mannelijk Vrouwelijk Onzijdig Meervoud
Nominatief (1e) דער (der) די (di) דאָס (dos) די (di)
Accusatief (4e) דעם (dem)
Datief (3e) דער (der) דעם (dem)

Daarnaast is er nog een onbepaald lidwoord (אַ). Wanneer het volgende woord met een klinker begint, dan schrijft men het als אַן. Anders dan het Duits krijgt dit onbepaalde lidwoord geen uitgang.

Voornaamwoorden

Ook de persoonlijke voornaamwoorden in het Jiddisch veranderen met de naamval.

Ik Jij Hij Zij Het Wij Jullie Hen
Nominatief (1e) איך (ikh) דו (du) ער (er) זי (zi) עס (es) מיר (mir) Formeel: איר (ir)
Informeel: עטס (ets) 		זיי (zey)
Accusatief (4e) מיך (mikh) דיך (dikh) אים (im) אונדז (undz) Formeel איַיך (aykh)
Informeel: ענק (enk)
Datief (3e) מיר (mir) דיר (dir) איר (ir) אים (im)

Voor het Jiddische woord voor "jullie" zijn er twee vormen; een formele en informele vorm. De formele vorm gebruik je voor mensen die niet kent. Het toont beleefdheid. De informele vorm gebruik je bijvoorbeeld tegen mensen die je wel kent.

Telwoorden

# Jiddisch Uitspraak
0 נול, זעראָ nul, zero
1 איינס eyns
2 צוויי tsvey
3 דרײַ dray
4 פיר fir
5 פינף finf
6 זעקס zeks
7 זיבן zibn
8 אַכט akht
9 נײַן nayn
# Jiddisch Uitspraak
10 צען tsen
11 עלף, עלעף elf, elef
12 צוועלף, צוועלעף tsvelf, tsvelef
13 דרײַצן draytsn
14 פערצן fertsn
15 פופצן fuftsen
16 זעכצן zekhtsn
17 זיבעצן zibetsn
18 אַכצן akhtsn
19 נײַנצן nayntsn

Jiddische woorden in het Nederlands

Het Nederlands heeft aardig wat woorden overgenomen uit het Jiddisch. Een paar voorbeelden, met betekenis, zijn:

  • lef , moed
  • bajes , gevangenis
  • bolleboos, slimmerik
  • gozer, man (informeel)
  • jatten, stelen
  • mazzel, geluk
  • smeris, politieagent
  • smoes, vals excuus of leugen
  • stiekem, heimelijk
  • tof, goed

Zelfs de bekende bijnaam van Amsterdam, Mokum, komt uit het Jiddisch ('makom' is Jiddisch voor stad). Dat komt omdat er in Amsterdam vroeger best veel joden woonden.

Link

 
Germaanse talen

Noord-Germaanse Talen: Deens · Zweeds · Noors · IJslands · Faeröers
West-Germaanse Talen: Afrikaans · Duits · Engels · Nederlands · Fries · Luxemburgs · Jiddisch

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Jiddisch&oldid=722219"