Elisabeth Weeshuis

Het Elisabeth Weeshuis in Culemborg is in 1560 gesticht door de schatrijke Elisabeth van Culemborg (1475-1555). Zij was een gravin gravin die woonde in Culemborg. Elisabeth liet na haar dood in 1555 een groot deel van haar geld na aan de armen van de stad en onder meer dit weeshuis werd ervan betaald. Tussen 1560 en 1952 woonde er 600 wezen en half wezen. Tegenwoordig zijn er geen nieuwgebouwde weeshuizen meer in ons land, behalve het Elisabeth weeshuis in Culemborg. Het gebouw werd als eerste in Nederland specifiek voor weeskinderen gebouwd. Van buiten ziet het er nog vrijwel zo uit als toen het in 1560 geopend werd. Van binnen is het wel regelmatig aangepast.

De kosten bedroegen 15.545 gulden en het bedrag om te zorgen dat het gemaakt kon worden was ook nog eens 32.000 gulden. Dat is bij elkaar ongeveer 21.550 euro. Daarmee is het Culemborgse weeshuis waarschijnlijk het duurste weeshuis uit de geschiedenis van Nederland. Ook was het het eerste nieuwe weeshuis in Nederland. Wezen werden tot die tijd in andere gebouwen ondergebracht, bijvoorbeeld in woonhuizen of kloosters.

Nadat de laatste wees in 1952 het Elisabeth weeshuis had verlaten werd het gebouw tijdelijk onderdak van de Christelijke HBS. Er woonde ook een weesvader in het gebouw en hij was een soort van bescherming en troost geworden voor scholieren die uit de les waren gestuurd. Het gebouw werd snel te klein, er werden daarom twee eenvoudige gebouwen in de tuin gezet, tussen de appelbomen.

Het weeshuis museum

Het museum is in 1560 gesticht door Elisabeth, Gravin van Culemborg (Gravin = iemand van adel). Zij was erg rijk en ze had geen kinderen. Tussen 1560 en 1952 bood het weeshuis onderdak voor ruim 600 kinderen zonder ouders. Maar in 1952 ging de laatste wees weg en werd het gebouw onderdak voor de Christelijke HBS. Hoekstra (de weesvader) woonde ook nog in het gebouw en hij was soort van de bescherming voor scholieren die weg waren gestuurd. Het gebouw werd te klein en er werden twee eenvoudige gebouwen tussen de appelbomen in de tuin gebouwd. Het weeshuis was een best groot gebouw (maar na een tijdje werd het toch te klein), tenminste voor een stad met ongeveer 2500 inwoners. Er was plek voor 24 jongens en 24 meisjes. Het weeshuis had een eigen boerderij, een ziekenkamer, een washuis en een bakhuis. De opbrengst van hun eigen tuin gebruikte ze om het Weeshuis te onderhouden. Nadat de Christelijke HBS (dat is een school) weg was uit het gebouw van het Elisabeth weeshuis, werd het weeshuis na een grondige opknapbeurt een museum. Verschillende delen van de collectie bevinden zich al eeuwen in het weeshuis, zoals al sinds de 16e eeuw het drieluik (een schilderij) van de Culemborgse schilder Jan Deys. Ook veel van de portretten van de Culemborgse graven en gravinnen, waaronder dat van Elisabeth van Culemborg zelf, bevinden zich al sinds de 17e eeuw in het gebouw. Het museum is voor alle leeftijden en je kunt er op een leuke en leerzame manier kennismaken met het leven in het weeshuis. Het museum is hét visitekaartje van de stad, waar toeristen ook een kijkje kunnen nemen. In de 16e eeuw waren heel bijzonder. Nu zijn we erachter gekomen dat opgroeien in een gezin beter is voor een kind.

Het museum is ook het stadsmuseum van Culemborg. Een plek waar de geschiedenis van Culemborg en de bewoners tot leven komt. De belangrijkste doelgroepen van het museum zijn vooral gezinnen en ouderen. Je kunt het museum vinden in de Herenstraat 29, 4101 BR Culemborg.

Klik om vast te zetten
De vrouw van een graaf

Elisabeth weeshuis museum

Het Elisabeth weeshuis is een weeshuis voor kinderen die wees zijn. Dat betekend dat je ouders bijvoorbeeld zijn overleden en je dus geen thuis meer hebt. Het Elisabeth weeshuis staat in Culemborg aan de Herenstraat 29. Het weeshuis is gesticht door Elisabeth van Culemborg in 1560, want Elisabeth had heel veel geld gegeven toen zij dood ging aan de armen. Het Elisabeth weeshuis is nu een museum geworden.

Wie is Elisabeth?

Elisabeth was de Vrouwe van Culemborg. Dat betekend dat je belangrijk bent voor Culemborg. Elisabeth is geboren op 30 maart 1475 en gestorven op 9 december 1555. Zij is dus 80 jaar oud geworden. Zij is de dochter van Jasper van Culemborg en Johanna van Bourgondië. Elisabeth is opgegroeid aan het Habsburgse hof in Brussel. In 1501 is zij getrouwd met Jan van Luxemburg. 3 jaar later is haar vader gestorven. Zij werd toen vrouwe van Culemborg. In 1508 overleed haar man Jan van Luxemburg. Zeven maanden later is zij in 1509 getrouwd met Antoon van Lalaing. Rond 1500 is zij een rijke en machtige vrouw geworden. In 1540 is haar tweede man (Antoon van Lalaing) overleden.

Wat was haar functie?

Elisabeth van Culemborg heeft kerken opgeknapt en de armen geholpen. De meeste gebouwen die zij gemaakt heeft kan je nog altijd bezoeken. Sommige gebouwen hebben de eeuwen niet overleefd. De St. Catharinakerk in Hoogstraten is nu nog steeds een van de ‘topstukken’, maar het bejaardenhofje in Culemborg is in 1970 gesloopt. Ze heeft er natuurlijk ook voor gezorgd dat het Elisabeth weeshuis gebouwd is. In 1952 verliet de laatste wees het weeshuis.

Hoe en wanneer is het Elisabeth weeshuis ontstaan?

Het weeshuis is gesticht door de ongelofelijk rijke en kinderloze vrouwe Elisabeth zij was de gravin van Culemborg, het weeshuis is gesticht in 1560. Het ligt aan de Herenstraat 29. Toen Elisabeth dood ging in 1555 schonk ze een deel van haar geld aan de armen van Culemborg. Daarmee gingen ze dus een weeshuis bouwen, die koste: 15.545 gulden (in die tijd betaalden ze met gulden). En het startkapitaal koste ook nog een 32.000 gulden, om een bedrijf te beginnen heb je een startkapitaal nodig. Dat was het duurste weeshuis uit de Nederlandse geschiedenis. Maar in 1952 verliet de laatste wees het weeshuis.

Het weeshuis.

Het weeshuis zag er zo uit:

In het middelste deel van het gebouw woonden de jongens. In de vleugel woonden de meisjes. De jongens en de meisjes hadden geen contact met elkaar. Ze hadden elk een aparte slaapzaal, een aparte eetzaal en een aparte school. Veel kamers zijn nog net zoals vroeger zoals bijvoorbeeld de spinkamer, daar waren dan de kinderen en ze waren aan het spinnen of ze waren aan het lezen.

Wezen werden meestal in kloosters of woonhuizen ondergebracht. In 1952 verliet de laatste wees het weeshuis. De weesvader Hoekstra, woonde later nog in het weeshuis en ving kinderen op die uit de les waren gestuurd. Het weeshuis is nu een museum. 

Wat is het Elisabeth weeshuis nu? Het Elisabeth weeshuis was vroeger een weeshuis maar nu is het een museum. Hierin kan je zien hoe het leven voor de wezen was, wie was Elisabeth en wat was haar functie? Was het leuk en gezellig of juist streng en liefdeloos? Hoe gaat het nu met de wezen? Daar kom je allemaal achter. Ook kan je verschillende kamers bezoeken. Zo kan je de meisjesrefter, de kelder, de spinzaal, de protectorenkamer, dat is een soort kamer voor de baas van het weeshuis en de slaapzaal. Ook zijn er veel schilderijen te zien, daarom is het museum voor alle leeftijden.

Wist je dat…………

Ken je het boek meisje nummer 18? Dit boek speelt zich namelijk af in het Elisabeth weeshuis. Het boek is geschreven door: Anna Woltz. Het gaat over Hanna, Hanna is elf jaar en ze moet helemaal alleen naar het weeshuis, haar vader en moeder zijn gestorven en haar enige zusje is gestolen door een man. In het weeshuis zijn lange rijen met bedden. De kinderen dragen allemaal zwart- wit kostuum. Wie uit de poort gaat krijgt straf. Hanna is haar hele leven al gehoorzaam geweest maar nu verzint ze een plan. Ze moet liegen en stelen, ze kan niet anders. Ze moet haar zusje redden. Het is een leuk en spannend boek en mooi geschreven.