Schokland

Schokland en omgeving
Een weiland met koeien en op de achtergrond en deel van Schokland.
Land	Nederland
Plaats	Noordoostpolder
UNESCO-regio	Europa & Noord-Amerika
Eigenschappen
Werelderfgoed sinds	1995
Status	Niet bedreigd
Type	Cultureel
Meer informatie	UNESCO
Werelderfgoedlijst van UNESCO

Schokland is een dorp en voormalig eiland in de Noordoostpolder in de Nederlandse provincie Flevoland. Sinds 1942 is Schokland geen eiland meer. Schokland ligt tussen de plaatsen Ens en Nagele. Schokland wordt beheerd door de stichting Het Flevolandschap. Jaarlijks wordt Schokland bezocht door zo'n 40.000 mensen en sinds 1995 is Schokland ook werelderfgoed van de UNESCO. Tegenwoordig is Schokland een soort van museum geworden.

Geschiedenis

Een kaart van Schokland met het gebied er om heen.

De oudste bewijzen van mensen in Schokland zijn van zo’n 10.000 jaar geleden. Het waren jagers en verzamelaars zonder vaste verblijfplaats. Vanaf ongeveer 4.500 voor christus waren er mensen die in Schokland woonden. Het landschap in die tijd was een laaggelegen moerassig gebied. Enkele kilometers van elkaar stroomden de rivieren (de IJssel en Overijsselse Vecht) richting zee. Aan de oever van de Vecht was er op de hoogste gebieden een geschikte plek om te wonen en om graan te verbouwen. Er was genoeg ruimte om dieren te laten grazen. In de omgeving werd gejaagd op edelherten, elanden, bruine beren, bevers en eenden. Door de rivier was er genoeg schoon drinkwater en vis. Ook bood de rivier goede mogelijkheden om dingen via het water te vervoeren. Doordat het water begon te stijgen werd het gebied nog drassiger. Hierdoor ontstonden veel lagen plantenresten en modder. Daardoor raakte de rivier verstopt en groeide dicht. Een tijd later groeide er rond het eiland dat nu Schokland heet een dicht moerasbos. Het land werd steeds drassiger en het was bijna niet meer begaanbaar. Het eiland werd verlaten. Er woonden nog maar een paar mensen in het gebied. Pas in de middeleeuwen kwamen er weer mensen in Schokland wonen.

In 1806 werd Schokland pas eigenlijk één geheel. Hiervoor bestond het uit twee delen, deze heetten Emmeloord en Ens. Emmeloord en Ens zijn tegenwoordig de namen van twee plaatsen in Flevoland. In 1806 kreeg het eiland ook de naam Schokland. Die naam is afgeleid van het woord Schokke, dit is een stuk mest of riet met modder dat toen een soort van brandstof was.

Door overstromingen werd het eiland in de loop van de tijd steeds kleiner. Op 3 februari 1825 was er 's nachts een grote stormvloed en toen is Schokland bijna helemaal onder water gelopen. Verschillende gebouwen raakten onherstelbaar beschadigd en veel woningen werden ook zwaar beschadigd. Er kwamen 13 mensen om het leven. Vanaf dat moment wist iedereen dat Schokland eigenlijk een heel onveilige plek was om te wonen.

In 1859 werd het eiland voor de laatste keer ontruimd. Hierna keerden er geen bewoners meer terug. Ook werd de gemeente Schokland opgeheven en Schokland werd onderdeel van Kampen. Hierdoor lag het eiland ook opeens in een andere provincie. In plaats van de provincie Noord-Holland, lag het in de provincie Overijssel.

Tot 1932 lag het eiland in de Zuiderzee. Door de afleg van de Afsluitdijk lag het eiland hierna in het IJsselmeer. Sinds 1942 is Schokland ingepolderd en sindsdien hoort het bij het vasteland. Sinds 1995 is Schokland samen met de omgeving werelderfgoed en sinds 2008 hoort Schokland bij de gemeente Noordoostpolder.

Fauna

De klederdracht van Schokland.

Als je goed om je heen kijkt kan je tussen het gras de lange oren van een haas zien. Soms zie je hazen achter elkaar aanrennen. Konijnen zitten vooral bij kunstmatige heuvels (terpen)en bij de bosrand. Konijnen houden van lossere grond zodat ze goed holen kunnen graven. Konijnen hebben kortere poten dan hazen, rennen slechter en blijven dicht in de buurt van hun hol. Reeën zie je vooral aan de rand van het bos, knabbelend aan takken. Zij eten dan de voedzame delen van de boom (in de lente eten ze de knoppen en in de winter de bast).

Kiekendieven zijn vogels. Bij Schokland kunnen wandelaars alle drie de soorten tegenkomen: de blauwe kiekendief, de bruine kiekendief en de grauwe kiekendief. zwevend over het land zoeken ze naar voedsel zoals muizen en zaden. Andere vogels zijn de zwaluwen met hun snelle vlucht vol onverwachte wendingen. Ze vangen de insecten, die volop boven de sloten en poelen vliegen. Op Schokland komen vooral boerenzwaluwen en huiszwaluwen voor. Ook zijn er lakenvelderkoeien.

1996 – 2007 Plan van aanpak voor behoud van Schokland

Een kerk op Schokland.

Na de uitverkiezing van Schokland was er een reddingsplan nodig. De partijen in de streek hebben samen een plan van aanpak bedacht en uitgevoerd. Het eerst moest er iets worden gedaan aan het verzakken van het eiland en het verval van de monumenten. Om het verzakken van het eiland tegen te gaan en de archeologische vondsten van organismen te beschermen is er een 130 hectare grote "hydrologische zone" aangelegd als een soort buffer. Dit is een gebied waar het waterpeil kunstmatig is verhoogd. De landbouwers in dit gebied waren ertoe bereid om hiervoor de vrij slechte akkers af te staan. De andere grote operatie was de restauratie van de monumenten. Op de opgeworpen hoogte Emmeloord hebben de gebouwen Lichtwachter en Misthoorn een nieuwe fundering gekregen en ze zijn gerestaureerd. Op het Zuidpunt zijn de fundering van een vuurtoren en de ruïne van de oude Enserkerk steviger gemaakt, en op de Zuidpunt een waterput. De wegen en paden waren door de verzakking eveneens slecht geworden. Vrijwel alle wegen en paden zijn in deze periode verbeterd. En last but not least waren er stevige maatregelen nodig om het Schokkerbos en de oostelijke randbeplanting weer in een goede staat te brengen.

Schokker klederdracht

Net als de andere eilanden in de Zuiderzee had Schokland een eigen klederdracht. In beschrijvingen uit de 18e en 19e eeuw wordt wel gezegd dat er twee afzonderlijke drachten op het eiland waren. Ook afbeeldingen uit die tijd geven die indruk. Waarschijnlijk berustte dit op een misverstand en waren de verschillen meer een gevolg van veranderende mode. De oorspronkelijke Schokkerdracht leek veel op die van het eiland Marken. Kenmerkend was de cilindervormige muts met loshangende kinbanden en de kleurige bovenkleding.

In de loop van de tijd traden veranderingen op. De nabijheid van het eiland Urk zal hier zeker aan bijgedragen hebben. Aan het eind van de 18e eeuw werd een dracht met een zogeheten oorijzer en een gesteven witte muts bij veel Schokker vrouwen populair. De bijbehorende voorgeschreven vrouwenkleding was overwegend donkerblauw of zwart van kleur en oogde vrij sober. Een halsketting van bloedkoralen gaf de welstand van de draagster aan. De mannendracht was vrij eenvoudig. Het donker gekleurde kostuum was in meerdere plaatsen rond de Zuiderzee gebruikelijk. Zilveren of gouden sierknopen werden door de Schokkers als sieraden gedragen. Veel ouderen hielden vast aan de oude klederdracht, zodat beide varianten op Schokland voorkwamen.

Na de ontruiming van het eiland verspreidde de bevolking zich over het Zuiderzeegebied. De Schokkerdracht raakte daarmee in onbruik en ging in het begin van de vorige eeuw geheel verloren.

Het verhaal

Een deel van Schokland.

Mensje was verloofd met de zeeman Jan Viool, die op reis naar Indië was gegaan. zodra hij terug was zouden ze gaan trouwen. maar de laatste tijd had mensje steeds van die nare dromen. Ze zag haar matroos dan aan de voet van een ruïne van een rode toren staan met om zijn hoofd een met bloed doordrenkte halsdoek geknoopt en hij riep iets naar haar zonder dat ze het hoorde. mensje wist dat er iets ergs met Jan aan de hand moest zijn en ze werd steeds ongeruster , ook omdat haar verloofde na een jaar nog niet terug was. En toen op weer zo’n nacht kwam de duivel bij mensje aan kloppen. hij beloofde haar naar jan te brengen maar: niet voor niets! het meisje moest haar ziel aan hem afstaan. Mensje stemde in met het duivelse plan en de duivel nam haar mee naar de beruchte Sargassozee waar zo veel schepen in de onafzienbare wiermassa zijn vergaan. Ook het schip van Jan Viool had dat lot getroffen en zo was mensje dus bij haar geliefde gekomen. Jan herkreeg volgens afspraak zijn leven, maar hij en mensje zouden nooit meer bij elkaar komen want de ongelukkige mensje werd door de duivel meteen in een gelukkige en onsterfelijke zeemeermin veranderd en daar zat Jan, zonder verloofde en zonder schip. hij keerde terug naar schokland en daar leefde hij de rest van zijn leven als vuurtorenwachter terwijl hij de hele tijd aan zijn verloren mensje dacht. de zeemeermin bleef niet alleen in die nare Sargassozee maar ging terug naar de kust bij Schokland om zo toch nog in de buurt van haar verloofde te zijn. En steeds als er vissers op zee zijn in de buurt van Schokland en haar horen zingen gingen ze snel naar de Schokker haven omdat ze er dan zeker van waren dat er storm zou komen.

Toekomst van Schokland

Schokland is het eerste Nederlandse werelderfgoed (dat is een erfgoed met culturele waarde). Het voormalig eiland moet behouden worden voor toekomstige generaties (mensen die na ons geboren worden). Het moet een gebied blijven waar toekomstige bezoekers de geschiedenis en de natuur van Schokland kunnen beleven maar waar ook boeren hun bedrijf kunnen hebben. Op Schokland komt natuur en cultuur, werken en vrije tijd bij elkaar. De landbouw probeert om voorzichtig om te gaan met het gebied. De natuurorganisatie ‘Het Flevo-landschap’ en de gemeente Noordoostpolder willen graag dat Schokland een plek blijft waar mensen graag naar toe gaan. Zij willen meer mensen in contact brengen met dit ‘oer-Hollandse’ stukje Nederland.

De bodem van Schokland bestaat uit een dunne laag klei op een dikke laag veengrond. Voor de landbouw was het nodig dat de hoogte van het werd grondwater verlaagd. Hierdoor daalde de bodem. Het oppervlak van het eiland is hierdoor sinds de drooglegging al zo'n anderhalve meter gezakt. Zoiets kun je niet meer veranderen. Als je de veengrond weer nat zou maken door het grondwater te verhogen dan komt Schokland niet meer omhoog. De laatste jaren wordt wel geprobeerd om verdere daling van Schokland tegen te houden.

Bronnen

• www.schokland.nl
• www.wikipedia.nl
• Boek: Leven met water Schokland en omgeving
• Nederland Dichterbij Flevoland

	Zuiderzeewerken
Werken: Amsteldiepdijk, Proefpolder Andijk, Wieringermeerpolder, Afsluitdijk, Noordoostpolder, Knardijk, Oostelijk Flevoland, Zuidelijk Flevoland, Houtribdijk, Markerwaard Wateren: Zuiderzee, Waddenzee, IJsselmeer, Markermeer, Randmeren Flevoland en Noordoostpolder Eilanden: Wieringen, Marken, Urk, Schokland Personen: Hendrik Stevin, W. F. Leemans, Cornelis Lely, Gerard Vissering, Hendrik Lorentz, Victor de Blocq van Kuffeler, Hendrik Wortman, Sikke Smeding, Will Marie Otto Organisaties: Zuiderzeevereniging, Zuiderzeeraad, Commissie Wortman, Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders, Openbaar Lichaam Noordelijke IJsselmeerpolders Gemalen: Buma, Colijn, De Blocq van Kuffeler, Leemans, Lely, Lovink, Smeege, Vissering, Wortman

	Plaatsen in de gemeente Noordoostpolder
Hoofdplaats: Emmeloord Groendorpen: Bant · Creil · Ens · Espel · Kraggenburg · Luttelgeest · Marknesse · Nagele · Rutten · Tollebeek Dorp: Schokland      Buurtschap: Schokkerhaven Flevoland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten

	Werelderfgoed in Nederland
Grachtengordel van Amsterdam - Droogmakkerij De Beemster - Ir. D.F. Wouda-gemaal te Lemmer - Stelling van Amsterdam - Molens bij Kinderdijk-Elshout - Rietveld Schröderhuis te Utrecht - Schokland en Omgeving - Van Nellefabriek te Rotterdam - Historische binnenstad van Willemstad te Curaçao - Waddenzee - Koloniën van Weldadigheid - Nieuwe Hollandse Waterlinie - Neder-Germaanse limes