Willem V van Oranje-Nassau

Willem V circa 1770

Willem V van Oranje-Nassau (8 maart 1748 - 9 april 1806) was de laatste Nederlandse stadhouder en de vader van Willem Frederik, de latere Willem I. Hij zou later koning van Nederland worden. Willem V ging in 1795 met zijn familie in ballingschap naar Londen, nadat de patriotten in opstand kwamen tegen Willem V. Verder was hij tot aan zijn dood in 1806 heerser over het Prinsdom Oranje-Nassau. In die hoedanigheid werd hij opgevolgd door zijn zoon Willem, de latere koning Willem I der Nederlanden.

Vroege leven

Willem Batavus werd op 8 maart 1748 in Den Haag geboren als enige zoon van Willem IV, die het jaar daarvoor was hersteld als stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij was pas drie jaar oud toen zijn vader stierf in 1751, en een lang regentschap begon. Voordat hij de volwassen leeftijd had bereikt en daadwerkelijk stadhouder werd, werd zijn plaats tijdelijk ingenomen door regenten:

• Weduwe Prinses Anna van Hannover, zijn moeder, van 1751 tot haar dood in 1759;
• Weduwe Prinses Marie Louise van Hessen-Kassel, zijn grootmoeder, van 1759 tot haar dood in 1765;
• Hertog Louis Ernest van Brunswijk-Lüneburg, van 1759 tot 1766, en bleef tot oktober 1784 als ingewijd raadsman, in overeenstemming met de Acte van Consulentschap. Deze hertog als raadsman had veel invloed op Willem V.
• Prinses Carolina, zijn zus (die op dat moment een volwassene was van 22 jaar, terwijl hij op 17-jarige leeftijd nog minderjarig was), van 1765 tot William's meerderjarigheid in 1766.

Willem werd in 1752 benoemd tot 568e Ridder in de Orde van de Kousenband. Hij werd kunstverzamelaar en in 1774 werd zijn Galerij Prins Willem V voor het publiek geopend.

Pamflet uit 1781

Stadhouder

Willem V volgde zijn vader Willem IV van Oranje Nassau op als Erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dat betekende dat hij de baas was van Nederland. Hij had heel veel meer macht dan dat hij zou moeten hebben. Hij regeerde het land vanuit Den Haag. Nederland hield zich neutraal tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. De Amsterdamse handelaren hadden grote belangstelling voor deze vrijheidsstrijd. Via Sint-Eustatius konden ze de opstandelingen van oorlogsgoederen voorzien. Door deze houding kreeg de Republiek te maken met de vierde Engelse oorlog in 1780. Dit had als gevolg dat de Engelsen de vrije vaart in de Oost-Indische zeeën kregen.

De Franse regering, aan de macht gekomen in de Franse Revolutie, verklaarde in 1793 Willem V de oorlog. Willem V gaf de Fransen bijna alles wat ze wilden hebben. Het volk was niet blij met Willem V. Ze vonden hem een slecht bestuurder. Het volk wilde dat er een volksvertegenwoordiging kwam om het land te besturen. De mensen die in opstand kwamen tegen Willem V noemen we de patriotten. Hun ongenoegen werden in pamfletten (een soort krantje) verspreid over de grote steden: het pamflet "Aan het Volk van Nederland", anoniem gepubliceerd in 1781 door de patriot Joan van der Capellen tot den Pol. Dit is het begin van de Bataafse Revolutie.

Wel of geen verval van de Republiek?

De wetenschap bloeide in deze periode enorm op in de Republiek. Wetenschappers als Christiaan Huygens, Jan Swammerdam, Antonie van Leeuwenhoek, Baruch Spinoza en Musschenbroek zijn internationaal bekend. In de kunst kom je echter weinig grote namen tegen in deze periode. Je merkt wel de invloeden vanuit Frankrijk zoals van de filosoof (denker) Jean-Jacques Rousseau. Opmerkelijk is wel de komst van allerlei tijdschriften waarin artikelen over wijsheid en deugdzaamheid (braaf leven) en liefde voor de natuur voor een breed publiek toegankelijk werden. Rond 1780 kreeg Nederland zijn eerste museum: het Teylers Museum.

Opstand

Door de Franse Revolutie zagen de mensen in Nederland dat je succesvol tegen de bazen van het land in verzet kon komen. In 1785 werd Willem V gedwongen Den Haag te verlaten en verzocht om af te treden. Zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) haalde Willem over om niet toe te geven en ging vervolgens naar Friesland – officieel om een ​​jubileum te bezoeken, maar in werkelijkheid wilde ze steun krijgen in het aanhoudende politieke conflict. Wilhelmina was de zus van de koning Frederik Willem II van Pruisen. Als persoon was ze trots en wilde politiek actief zijn; als prinses-gemalin overheerste ze haar toch wel zwakke, trage echtgenoot (met een gebrek aan eigenwaarde) en oefende ze zowel openlijke als in het geheim invloed uit op de staatspolitiek. Willem V had nauwelijks oog voor de problemen en de onrust in de Republiek. De werkelijke macht lag voor een groot deel bij de regenten in Den Haag. Deze personen uit de rijke bovenlaag hadden sterke familiebanden en speelden elkaar allerlei baantjes toe. Ze gaven zichzelf adellijke titels met een bijbehorend landgoed als statussymbool, terwijl ze niet eens echt van adel waren. Binnen de vroedschap (zeg maar de regering in Den Haag) werd er gekibbeld om de macht. Veel van hen belegde hun geld op de beurs en werden rijker en rijker, zoals te zien is aan hun land- of buitenhuizen langs de Vecht en in het duingebied bij Haarlem. Veel inkomsten kwamen van de plantages in Suriname. Amsterdam werd het financiële hart van de wereld.Toch was er ook sprake van corruptie (oneerlijk handelen).

Aanhouding van prinses Wilhelmina van Pruisen in de Vlist 28 juni 1787 door Mathias de Sallieth naar Karle la Fargue

Nadat in 1787 de eigenlijke revolutie van de patriotten uitbrak en Willem zijn hofhouding naar Nijmegen (Gelre) had verplaatst, probeerde Wilhelmina terug te keren naar Den Haag. Op 28 juni 1787 werd ze aangehouden bij Goejanverwellesluis bij Gouda (anderen zeggen bij de Vlist), wachtend op toestemming om door te mogen gaan naar Den Haag. Ze werd na twee dagen teruggestuurd naar Willem V omdat de toestemming werd geweigerd. Zij vroeg haar neef Frederik om hulp tegen de patriotten. Ondanks dat Frederik nog maar een jaar aan de macht was, viel hij op 13 september 1787 de Nederlandse Republiek aan. Er kwam een leger uit Pruisen om de patriotten weg te jagen. Twee weken later kwam Willem V weer aan de macht. Veel patriotten vluchtten hierdoor naar het noorden van Frankrijk, rond Saint-Omer, in een gebied waar Nederlands werd gesproken.

Het Franse volk was zo blij met de vrijheid na de revolutie dat ze ervan overtuigd waren dat ze ook andere landen moesten bevrijden. Daarom besloot Frankrijk, nadat de patriotten waren weggejaagd, Nederland binnen te vallen. De Nederlandse patriotten keerden in 1795 terug met steun van de Fransen en Willem vluchtte naar zijn bondgenoot, zijn neef koning George III van Groot-Brittannië. De Fransen gaven de patriotten de macht, maar eigenlijk werd Nederland een zogeheten vazalstaat van Frankrijk. De patriotten stichtten toen de Bataafse Republiek in 1795. Het zogeheten Uitvoerend Bewind tussen 1798 en 1801 werd als het ware de opvolger van Willem V, met aan het hoofd de voorzitter van dit bewind. Ondertussen was de handel, nijverheid en de scheepvaart behoorlijk achteruit gegaan. De Republiek speelt nauwelijks een rol in de opkomende industrialisatie zoals in Engeland wel het geval was. Voor de boeren werd het allemaal iets beter, mede door de opkomst van de aardappelteelt.

Staatsbewind

De Staatsbewind kwam aan de macht na een staatsgreep tegen het Uitvoerend Bewind op 17 oktober 1801. Inmiddels is in Frankrijk Napoleon Bonaparte aan de macht gekomen. Het bewind van de Staatsbewind eindigde op 29 april 1805, toen keizer Napoleon van Frankrijk Rutger Jan Schimmelpenninck aanstelde als raadpensionaris van de Bataafse Republiek. Op 5 juni 1806 trad de broer van Napoleon, Lodewijk Napoleon Bonaparte, toe als koning der Nederlanden (onder toezicht van Napoleon). Hier ontstaat het Koninkrijk Holland.

Leven Willem V na 1795

In Engeland probeerde Willem V ervoor te zorgen dat zijn bezittingen in Engelse handen kwamen. Hij wilde er ook voor zorgen dat de koloniën in Britse handen kwamen. Frankrijk nam alle bezittingen van Willem V in en herverdeelde de koloniën. Uiteindelijk probeerde hij nog met Engelse en Russische hulp Nederland terug te veroveren. Dit mislukte. Daarna verstigde hij zich in Duitsland. Hij erkende uiteindelijk in het geheim de Bataafse Republiek en deed afstand van zijn privileges. Hierdoor was hij geen stadhouder meer. In 1806 overleed hij.

Kinderen

Willem V van Oranje en Wilhelmina waren ouders van vijf kinderen:

• Een niet nader genoemde zoon (23 - 24 maart 1769)
• Frederika Luise Wilhelmina (28 november 1770 in Den Haag - 15 oktober 1819 in Den Haag), trouwde op 14 oktober 1790 in Den Haag met Karl, Erfprins van Brunswijk (1766-1806) , een zoon van Karl Wilhelm Ferdinand, Hertog van Brunswijk -Luneburg en prinses Augusta van Groot-Brittannië
• Een niet nader genoemde zoon (geboren en overleden op 6 augustus 1771)
• Willem I (24 augustus 1772 - 12 december 1843), deze werd na de tijd van Napoleon de eerste Nederlandse koning van Nederland. Willem V is dus de verre grootvader van de huidige koning van Nederland: Koning Willem-Alexander. Hij trouwde later met de nicht van zijn moeder Wilhelmina, namelijk Friederike Luise Wilhelmine van Pruisen (18 november 1774 - 12 oktober 1837), bekend als Wilhelmina van Pruisen (1774-1837)
• Willem Georg Frederik, Prins van Oranje-Nassau (15 februari 1774 Den Haag – 6 januari 1799 in Padua ), deze bleef ongehuwd.

Begraven

In 1958 werd het gebalsemde lichaam van Willem V vanuit Brunswijk overgebracht naar de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk in Delft. Daar was toen nogal wat ophef over. Koningin Wilhelmina wilde daarbij niet aanwezig zijn. Zij vond Willem V een sufferd.

Wapen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden met het kleurenschema gebruikt na de jaren 1660.

Titels en wapen

• Generaal Stadhouder van de Verenigde Provinciën
• Prins van Oranje-Nassau
• Markies de Veere en Vlissingen
• Graaf van Buren, Culembourg, Leerdam en Vianden
• Burggraaf van Antwerpen
• Baron de Aggeris, Bréda, Cranendonck, Land van Cuijk, Doesburg, Eindhoven, Grave, De Lek, IJsselstein, Diest, Grimbergen, Herstal, Warneton, Arlay en Nozeroy
• Erfelijke Heer van Ameland
• Heer van Baarn, Bredevoort, Borculo, Dasburg, Mont-Sainte-Gertrude, Hooge en Lage Zwaluwe, Klundert, Lichtenvoorde, Liesveld, 't Loo, Montfort, Naaldwijk, Niervaart, Polanen, Steenbergen, Sint-Maartensdijk, Soest, Ter Eem, Turnhout, Willemstad, Zevenbergen, Bütgenbach, Saint-Vith en Besançon

Het persoonlijke wapen van Willem V is dezelfde als dat van Willem IV.