Benedictus de Spinoza

Baruch de Spinoza is een beroemde Nederlandse filosoof die leefde van 1632 tot 1677. Naast filosoof was Spinoza lenzenslijper van beroep. Na zijn dood, op 21 februari 1677, werd hij beroemd om zijn gedachtegang: hij vond dat iedereen zelf moest nadenken en vrij was om daarover te praten.

Baruch de Spinoza

Leven

Baruch de Spinoza werd geboren in Amsterdam op 24 november 1632 en opgevoed door zijn Joodse ouders, die gevlucht waren uit Portugal. In deze periode mochten de Joden hun geloof niet uiten in Portugal omdat het christendom gezien werd als het geloof van Portugal. Spinoza was een filosoof: iemand die zich bezighoudt met de wetenschap gericht op het streven naar kennis en wijsheid.

Volgens Spinoza was nadenken kenmerkend voor het leven van mensen. Hierbij moesten mensen kennis opdoen, de rede volgen en zich niet laten afleiden door emotie. Een stelling van Spinoza was dat God niet een bovennatuurlijk wezen was, maar samenviel met de natuur. Alles wat gebeurt heeft natuurlijke verklaringen en daarom bestaan er geen wonderen en toevalligheden. Dit was een gevaarlijke stelling om te publiceren in deze periode omdat het recht tegenover het geloof stond. De meeste mensen geloofden in God als een persoon die de wereld en de mensen gemaakt had. Vanuit de hemel zou God de mensen in de gaten houden of je wel goed leefde, zoals God dat bedoeld had. De stelling van Spinoza zorgde ervoor dat hij gehaat werd. Hierdoor werd hij uiteindelijk verbannen uit de joodse gemeenschap. Dit kwam omdat de kerkelijke macht niet wilde dat er iets werd beweerd dat niet in de Bijbel stond.

Invloed

Doordat Spinoza zijn gedachten en ideeën opschreef, ontstond er de vrijheid van meningsuiting. Spinoza vond namelijk dat je alles mocht zeggen en schrijven wat je wilde, zolang je andere mensen niet lichamelijk pijn doet. Het opschrijven van ideeën en gedachten zorgde ervoor dat Spinoza boeken schreef. Deze boeken werden toen onder een onbekende naam uitgegeven, omdat het verspreiden van ideeën gevaarlijk was. Door het verspreiden van zijn ideeën over God, gingen mensen Spinoza haten. Voor deze mensen was het, in deze tijd, heel normaal dat God de wereld en de mens gemaakt had. Spinoza vond juist dat God geen persoon was die alles gemaakt had maar samenviel met de natuur. Hij vond bijvoorbeeld dat je zelf moest nadenken over hoe je goed moest leven. Voor het goede leven maakt de mens zelf keuzes die invloed hebben op de omgeving. Zo was God terug te zien in het denken,voelen en handelen van de mens en de natuur.

De ideeën die Spinoza beschreef vormden in de 18e eeuw ook de verlichting als nieuwe denkstroming. Een belangrijke pijler onder de Verlichting was het idee dat niet God, maar de mens zelf verantwoordelijk was voor zijn geluk of ongeluk. Dat was een nieuwe gedachte die men eind zeventiende eeuw voor het eerst vindt in de kring van intellectuelen rond Spinoza. Als startpunt van de Verlichting gelden dan ook de werken van deze Nederlandse filosoof. Volgens Spinoza hield de natuur zichzelf in beweging en was niet God daarvoor verantwoordelijk. In geesten, demonen, de duivel en wonderen geloofde Spinoza al helemaal niet en ook het scheppingsverhaal in de Bijbel leek hem een fabeltje.

Door zijn verbanning was Spinoza gaan werken als lenzenslijper om de kost te verdienen, aangezien zijn geschreven boeken verboden waren om te publiceren en geen geld opleverden. Spinoza maakte onder andere lezen voor brillen, telescopen en microscopen. Deze lenzen werden onder anderen geprezen door de wis-, natuur- en sterrenkundige Chrstiaan Huygens. De lenzen hebben bijgedragen aan grote ontdekkingen die, in de periode van 1600-1700, gedaan werden. Zo ontdekte Christiaan Huygens de ring om Saturnus dankzij het gebruik van lenzen in een telescoop.

Spinoza is opgenomen in de Canon van Nederland vanwege zijn belang als Verlichtingsdenker en zijn pleidooi voor vrijheid en democratie. Zijn radicale denken heeft invloed uitgeoefend op uiteenlopende latere denkers, wetenschappers en kunstenaars.

Bibliografie van Spinoza

Hier is een lijst van boeken die door Spinoza geschreven zijn:

1660 - De Verhandeling over de verbetering van het verstand - "Tractatus de Intellectus Emendatione". Hierin behandelt Spinoza de vormen van perceptie (waarnemen).

1663 - "Principia Renati Des Cartes Principia Philosophiae". Deze tekst ontstaat uit de lessen die Spinoza gaf aan zijn leerling Casearius.

1663 - "Cogitata Metaphysica" Over de theorie van het zijn en zijn verschijningswijzen, God, diens attributen en de menselijke ziel.

1867 - "De Korte Verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand" - "Tractatus de Deo et homine etjusque felicitate". Dit werk bleef lang onuitgegeven. Men ontdekt de tekst na 1852 en publiceert deze vijftien jaar later.

1669 - "Theologisch-politiek Tractaat" - "Tractatus Theologico-Politicus" Met deze tekst toont Spinoza aan dat de vrijheid van filosoferen een onmisbaar onderdeel is voor de vrede in de staat. Hij gaat in op profetie; God spreekt door de profeet en profetie ontleent haar gezag aan het gegeven dat zij door God is geïnspireerd. De profeet bewijst dus niet, maar beweert: hij eist de waarheid voor zich op, zonder deze te ondersteunen met een bewijs.

1677 - "Politiek Tractaat" - "Tractatus Politicus" Aan dit werk heeft Spinoza de laatste twee jaren van zijn leven besteed. Sprak hij in het "Theologisch-politiek Tractaat" nog over het maatschappelijk contract, nu vervangt hij dat door passies, belangen en instellingen.

1677 - "Ethica Ordine Geometrico Demonstrata" Het werk waar Spinoza rond 1665 al een groot deel van voltooid had. Die vroege versie van de "Ethica", door Spinoza eerder aangeduid als 'Mijn Filosofie', bestond toen nog uit drie delen. Op het moment van publicatie waren dat er vijf geworden.

1677 - "Epistolae"

1677 - "Compendium Grammatices Linguae Hebrae" Dit werk behandelt de grammatica van het Hebreeuws en vergelijkt deze met het Latijn.

1677 - "Stelkonstige reeckening van den regenboog"

1677 - "Reeckening van kanssen vraeg - Stucken"

Externe links

• Canonitem Spinoza
• Beeldmateriaal Spinoza

Boeken over Spinoza

• Kinderboeken
  • Margriet Cobben, In de hoofdrol (8+)
  • Henk van Kerkwijk, Het rampjaar (10+)
  • 'De ruzie' pag. 97-100 in: Van tijd tot tijd: Nederlandse geschiedenis in 50 verhalen (10+)
  • Henk van Kerkwijk, 'Benedictus Spinoza (pagina 56 t/m 59) in: Grote Nederlanders voor de jeugd [van 9-99 jaar] (11+)
  • Janny van der Molen, Denken is vrij (pagina 208 t/m 217) in: Over vroeger en nu: verhalen bij de canon (9+)

• Jeugdboeken
  • Margreet de Heer, Filosofie in beeld (stripverhaal) (12+)
  • Jaron Beekes, De lens van Spinoza (14+; strip)