Brontekst bekijken van Man (eiland)

{{Man (eiland)}}
'''Man''' ([[Engels]]: ''Isle of Man'') is een eiland in de [[Ierse Zee]], dat bestuurd wordt door het [[Verenigd Koninkrijk]]. Man is officieel [[Brits Kroonbezit]]. Dit betekent dat ze in principe over alles zelf beslissingen kunnen nemen. Het Verenigd Koninkrijk is enkel verantwoordelijk voor de bescherming en buitenlandse zaken van de eilanden. Man ligt tussen [[Schotland]], [[Engeland]], [[Wales]] en [[Ierland]]. De hoofdstad is [[Douglas (Man)|Douglas]].

Het eiland heeft dezelfde status als de eilanden [[Jersey]] en [[Guernsey]]. De drie gebieden zijn gedurende de geschiedenis onder de Britse kroon gekomen, maar behielden een bepaalde mate van zelfstandigheid. Man is het grootste Britse Kroonbezit. Het eiland staat bekend om de motorraces, die drie maal per jaar door de straten van het eiland worden gehouden. 

==Geschiedenis==
Het eiland is rond 8000 v.Chr. ontstaan, toen het water begon te stijgen er geen verbinding meer via het vasteland met het Verenigd Koninkrijk was. Tijdens de steentijd ontstonden de eerste rotstekeningen. Dit betekent dat het gebied bewoond werd. De eerste bewoners waren jager-verzamelaars, die in de natuurlijke grotten van het eiland woonden. Zij maakten deel uit van een volk genaamd de [[Kelten]]. Zij kwamen waarschijnlijk vanaf het Britse vasteland. Het is onduidelijk of de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] het eiland bezocht hebben of niet. Mocht dit zo zijn, is het ook niet duidelijk of de Romeinen het eiland overheerst hebben. 

Rond de 8e eeuw vestigden de [[Vikingen]] zich op het eiland. In 1079 werd de bevolking van Man verslagen door de Vikingen. Het eiland werd hierdoor een kolonie van [[Noorwegen]]. 

De koning van Schotland was niet blij met de Noorse overheersing. Dit leidde tot de [[Schots-Noorse Oorlog]]. Deze werd in 1266 toen de landen tot een akkoord kwamen. Man werd aan het [[koninkrijk Schotland]] gegeven. De Schotten overheersten het eiland echter niet lang. In 1290 wist de Engelse koning [[Eduard I van Engeland|Eduard I]] het eiland te veroveren. In 1313 begon Schotland weer aanspraak te maken op het eiland. In 1346 kreeg Engeland de definitieve controle. Hierdoor was er een lange periode van rust op het eiland. 

Het eiland wist zijn zelfbestuur te behouden, maar de koning Engeland (later van het Verenigd Koninkrijk) bleef het staatshoofd. Hierdoor beschermde het Britse leger het eiland ook. In de 19e eeuw werd Man een toeristische trekpleister en een financieel centrum. Bedrijven vestigden zich op het eiland voor de belastingvoordelen. 

Tijdens de [[Eerste Wereldoorlog|Eerste]] en [[Tweede Wereldoorlog]] gebruikte de Britse regering het eiland om onbetrouwbare Britten vast te zetten. Op Man waren zogeheten [[interneringskamp]]en. Dit waren vooral inwoners met een Duitse nationaliteit en personen die spionnen voor de vijand konden zijn. 

In de 20e eeuw wilde Man meer zelfstandigheid, wat ook door het Verenigd Koninkrijk werd gegeven. Het eiland kreeg hierdoor een eigen parlement en een eigen munt. Man is nooit onderdeel geweest van de [[Europese Unie]]. Het VK is tussen 1973 en 2020 onderdeel van de EU geweest, maar Man viel hier buiten. 

==Geografie==
Man ligt in het midden van de [[Ierse Zee]]. Het eiland is heuvelachtig en groen. De meeste inwoners wonen langs de kusten en liggen ook de meeste steden. Naast de hoofdstad Douglas zijn [[Ramsey (Man)|Ramsey]], [[Peel (Man)|Peel]], [[Castletown (Man)|Castletown]] en [[Port Erin]] belangrijke steden. Op het eiland heerst een zacht klimaat, dat vooral door de zee wordt beïnvloed. In de winter valt er nooit sneeuw op het eiland. Hierdoor groeien er ook verschillende palmbomen op het eiland, vooral aan de zuidkust. De [[Snaefell]] is met 621 meter de hoogste berg van het eiland. 

==Bevolking==
De inwoners van Man wordt ook wel Manx genoemd. De meeste inwoners zijn geboren op Man, in een ander gebied van het [[Verenigd Koninkrijk]], in [[Ierland]] of [[Zuid-Afrika]]. De meeste inwoners spreken [[Engels]] of [[Manx-Gaelisch]]. Beide talen zijn officieel op het eiland. Manx-Gaelisch is een Keltische taal en is familie van onder meer het [[Welsh (taal)|Welsh]] en het [[Iers]]. De taal stierf uit in 1974, maar in de afgelopen jaren kwam er nieuwe interesse voor de taal. 127 inwoners hebben het Manx als moedertaal, terwijl meer dan 2.500 mensen het spreken als tweede taal.

De grootste religie van Man is de [[Anglicaanse Kerk]]. Dit is de kerk van Engeland met de Britse koning(in) als staatshoofd.

==Politiek==
Man is samen met Jersey en Guernsey onderdeel van het [[Brits Kroonbezit]]. Hun staatshoofd is de Britse koning(in). Man wordt in het geval van oorlog beschermd door het Verenigd Koninkrijk en ook regelt het Verenigd Koninkrijk de buitenlandse zaken van het eiland. Man valt echter niet onder het Verenigd Koninkrijk, maar is ook geen zelfstandig land. 

Man kan over veel zaken zelf beslissingen nemen, zoals gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur, milieu en natuur. Ook heeft het een eigen rechtssysteem en een eigen belastingstelsel. Man maakt zijn eigen postzegels en heeft zijn eigen munt. Het eiland heeft zijn eigen parlement, de [[Tynwald]], dat uit twee kamers bestaat. Ook heeft het een eigen regering met aan het hoofd een ''Chief Minister'' (soort van minister-president). 

==Foto-galerij==
<gallery>
Afbeelding:British Isles Isle of Man.svg|Locatie van Man
Afbeelding:IoM.jpg|Satellietfoto
File:Satellite image of Great Britain and Northern Ireland in April 2002.jpg|Satelietfoto
</gallery>

==Externe link==
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/im.html CIA worldfactbook]

{{Navigatie Brits Kroonbezit}}
{{Navigatie Landen Europa}}
[[Categorie:Man (eiland)| ]]
[[Categorie:Eiland]]
[[Categorie:Brits Kroonbezit]]

[[fr:Île de Man]]