Nathan de Wijze

Nathan de Wijze
Informatie
Alternatieve titel	Nathan der Weise
Schrijver	Gotthold Ephraim Lessing
Taal (origineel)	Duits
Land	Heilige Roomse Rijk
Genre
Datum	14 april 1783
Akte(s)	5
ISBN
Uitgeverij
Bijzonderheden
Online-tekst
Portaal Theater

Nathan de Wijze (Duits: Nathan der Weise) is een toneelstuk van de Duitse schrijver Gotthold Ephraim Lessing. Lessing schreef het stuk in 1779. Het werd echter pas na zijn dood voor het eerst opgevoerd op 14 april 1783 in Berlijn. Nathan de Wijze is naast Emilia Galotti zijn bekendste toneelstuk. Het stuk is een pleidooi voor tolerantie tussen religies, in het bijzonder het christendom, het jodendom en de islam.

Het verhaal speelt zich af in Jeruzalem tijdens de derde kruistocht aan het einde van de 12e eeuw. Het huis van de wijze Joodse handelaar Nathan wordt in brand gestoken tijdens zijn afwezigheid. Een geheimzinnige tempelier (een christen) redt zijn dochter. Later vraagt de islamitische sultan Saladin advies aan Nathan en heeft ook geld nodig. In het hoogtepunt van het toneelstuk vraagt Saladin aan Nathan welke van de drie abrahamitische religies (jodendom, christendom of islam) de ware is. Nathan antwoordt in de vorm van het Ringparabel (een soort van sprookje).

Het toneelstuk sluit goed aan bij de gedachten van de verlichting. Lessing pleitte in het toneelstuk voor godsdienstvrijheid en tolerantie tussen religies. In plaats van de verschillen zouden mensen van verschillende religies zich juist op overeenkomsten moeten focussen. Dan zouden zij inzien dat ze meer met elkaar gemeen hebben en zouden zij vreedzaam naast elkaar leven.

Personages

• Sultan Saladin
• Sittah, de zus van Saladin
• Nathan, een Joodse handelaar in Jeruzalem
• Recha, Nathans dochter
• Daja, Nathans christelijke huishoudster
• Een jonge tempelier
• Een derwisj
• De patriarch van Jeruzalem
• Een kloosterbroeder
• Een emir

Samenvatting

Let op! Hieronder staat de samenvatting van een verhaal. Soms is het niet leuk als je al weet hoe het verhaal afloopt!

Recha verwelkomt haar vader

Nathan komt terug naar Jeruzalem van een handelsreis naar Damascus. Tijdens zijn afwezigheid werd zijn huis in de brand gestoken. Daja (zijn christelijke huishoudster) en Recha (zijn dochter) konden net uit de vlammen ontsnappen. Daja vertelt dat Recha door een geheimzinnige man gered werd. Recha denkt zelf dat de man een engel was, maar Nathan weigert in wonderen te geloven. Hij ziet dat namelijk als schadelijk. Daja ontdekt ondertussen dat de man geen engel maar een tempelier is.

Ondertussen heeft de sultan Saladin geld nodig. Zijn zus, Sittah, raadt hem aan om een lening bij Nathan te vragen. Nathan staat bekend in Jeruzalem vanwege zijn vrijgevigheid. Saladin nodigt Nathan uit en besluit zijn wijsheid te testen. Hij vraagt Nathan welke van de drie abrahamitische religies de ware is. Nathan besluit uiteindelijk te antwoorden in de vorm van het Ringparabel. Saladin is zo onder de indruk dat hij Nathan vraagt om zijn vriend te worden. Nathan accepteert de vriendschap en geeft Saladin (zonder te vragen) een lening.

De tempelier wordt herenigd met Recha en de twee zijn verliefd op elkaar. De tempelier wil met Recha trouwen. Nathan weigert echter toestemming te geven. Daja vertelt later aan de tempelier dat Recha niet Nathans biologische dochter is. Nathan heeft haar geadopteerd en Recha was geboren als christen. De tempelier vraagt de patriarch van Jeruzalem om advies. De patriarch antwoordt dat Nathan schuldig is bevonden en de brandstapel op moet.

Recha besluit uiteindelijk Saladin te bezoeken, waar alle personages samenkomen. De waarheid wordt dan onthuld: Recha en de tempelier zijn broer en zus van elkaar. Hierdoor weigerde Nathan toestemming voor het huwelijk te geven. De twee zijn ook de kinderen van de overleden broer van Saladin, Assad. Na de dood van Assad besloot Nathan om Recha op te voeden, terwijl de tempelier aan de kerk werd afgestaan. De kinderen zijn hierdoor het product van drie religies. De personages accepteren hun verschillen en overeenkomsten. Ze omhelzen elkaar in de laatste scène.

Het Ringparabel

Het toneelstuk staat bekend om het zogeheten "Ringparabel" wat Nathan aan Saladin vertelt. Saladin vraagt Nathan welke van de drie religies (christendom, jodendom of islam) de ware religie is. Nathan vertelt dat er ooit een magische ring was. De eigenaar van de ring en zijn volk kregen de zege van God. De ring werd steeds overgegeven van vader op zoon. De vader gaf de ring altijd aan de zoon van wie hij het meeste hield. Op een gegeven moment had een vader drie zonen, waarvan hij alle drie evenveel hield. Hij besloot daarom om twee kopieën van de ring te maken. Hierdoor kon hij na zijn dood alle drie zijn zonen een ring geven. Er ontstond uiteindelijk een ruzie tussen de drie zonen over wie de echte ring had. Uiteindelijk moest een wijze rechter hierover oordelen. Volgens de rechter waren alle drie de ringen kopieën en hadden bovendien geen magische krachten. Toch zorgden de ringen ervoor dat zij een goed en moreel leven leefden.

In het verhaal erkent Nathan dus dat er overeenkomsten tussen de drie religies bestaan en zij zelfs dezelfde oorsprong hebben. Het verhaal maakt duidelijk dat het niet uitmaakt in wat je gelooft. Iedere religie zorgt er namelijk voor dat mensen een moreel leven leiden. Ook wordt benadrukt dat religie iets is wat je overneemt van een persoon waarvoor je respect hebt.

Het Ringparabel is niet door Lessing zelf bedacht. Het is een veel ouder verhaal dat onder andere in de Decamerone van Giovanni Boccaccio voorkomt.